İletişimin Değeri:

Yokluğun Öğrettikleri ve Dijital Konforun Unutturduğu

                     Numen Birışık

İletişim teknolojilerindeki hızlı dönüşüm, yalnızca araçları değil; bireyler arasındaki ilişkileri, zaman algısını ve değer yargılarını da kökten değiştirdi. Yakın geçmişimize baktığımda, özellikle 1970’li ve 80’li yıllarda caddelerde telefon kulübeleri vardı. Metal kutular... İçine girip başka bir şehirdeki sesle buluşurduk. Bozuk paraları sıraya dizerdik; bir “alo” için yirmi kuruş yutardı cihaz.

Oysa bugün, gençler için cep telefonu yalnızca bir iletişim aracı değil; aynı zamanda bir tüketim nesnesi, statü göstergesi, hatta bir kimlik aksesuarı hâline geldi. Yeni model çıktığında eskisi değersizleşiyor; tamir etmek yerine değiştirmek tercih ediliyor. Nesnelerle kurulan ilişki, emek vererek sahip olma ekseninden kolayca edinme ve hızla tüketme çizgisine kaydı.

Bizim çocukluğumuzda mahallede yalnızca bir evde telefon bulunurdu. Telefon olan bu evler adeta mahallenin haberleşme merkezleri hâline gelir, telefon sahibi komşuya karşı mahcup ve minnettar bir bağlılık hissedilirdi. Komşular sıraya girerdi. O telefon sadece sahibinin değil, mahallenin malıydı. Her çalmasında herkesin kalbi çarpardı. Belki uzaktaki oğlan arayacak, belki Almanya’daki dayı... İlerleyen dönemlerdeyse evlere telefon bağlatabilmek için aylarca sıra beklenirdi.

Bugünle kıyaslandığında herkes saniyeler içinde görüntülü konuşuyor ama kimse kimseye gerçekten ulaşamıyor. Sesler net, ama hisler maalesef yok oldu. Herkes herkese yakın, ama kimse kimseye dokunamıyor.

Bizim zamanımızda değerli olana ulaşmak için çabalamak gerekirdi; emek isterdi, sabır isterdi... Ve en çok da yoklukla terbiye olmuş bir maneviyat isterdi.

Biz makinaya değer verirdik. Makina dediğin sadece vida, somun, tel değil; evin büyüğüne yakın bir mertebede bir şeydi. Ev telefonu… Salonda, sehpada dururdu; ahizesinin kablosu bile kıvrımlı dursun diye özen gösterilirdi. Biri telefonda bağırarak konuşacak olsa, “Oğlum, biraz yavaş! Çatlatacaksın aleti!” denirdi. Çünkü o alet kolay alınmazdı. Kıymeti bilinirdi.

Şimdi? Telefonu arka cebe sıkıştırıyorlar, üstüne oturup ekranını çatlatıyorlar. “Kırıldı yaa...” deyip ertesi gün yenisini alıyorlar. Eski telefonu da ya çekmeceye atıyorlar ya da satmaya bile üşeniyorlar. Çünkü çağımızda telefonlar artık statü simgesi; tüketilmek için var.

Restoran masasına oturan gençler, belinden silah çeker gibi masaya akıllı telefonlarını sertçe fırlatıp oturuyorlar. Biri yetmezse, ikinciyi de... Parlak, yepyeni... O cihazın içinde dünya var, ama anlam yok. Çünkü o cihazı almak için ne bir sıraya girmişler ne bir hayal kurmuşlar. Onlara göre telefon sadece “var.” Baba parasıyla alınmış telefonlar... Onlar için mal, sadece alınır ve bozulunca atılır. Değerli değil, çünkü kolay elde ediliyor.

Bizim içinse sahip olduğun her şey; sabır, emek, anı, süreç odaklı bir hikâyeydi.

Bugünün gençlerine masal gibi gelir ama bizim zamanımızda teknolojiye saygı vardı: cihaza, hatta sinyale bile... Yokluk en iyi öğretmendir. Ve beklemek... bazen bir nimettir. Çünkü sahip olana değil, bekleyerek ulaşılana “değer” denir.

Yeni nesil kolay elde edilenle kolay vedalaşıyor. Sahip olmaktan çok yaşatmayı bilmiyor. Belki bu yüzden artık eşyalar uzun yaşamıyor… İnsanlar da.

Velhasıl, malın ömrü sahibinin vicdanı kadar. Şimdiki mallar da sahipsizliğin farkında. O yüzden çabuk bozuluyorlar.

Bugünün gençliği, bolluk içinde büyümenin konforuyla sahip olduklarını hunharca tüketebiliyor; bu durum, bireylerde bir kıymet körlüğü yaratıyor. Emekle elde edilmeyen, sabırla beklenmeyen, yoksunluğu deneyimlenmeyen hiçbir şey değerli hissedilmiyor. Malın kıymeti yalnızca piyasa değeriyle ölçülür hâle gelirken; kullanım süresi, manevi bağ ve tasarruf kültürü gibi değerler göz ardı ediliyor.

Mal kıymeti bilmek sadece tutumlu olmak değil; sahip olunan şeyle kurulan ilişkinin bilinçli olmasıdır. Yokluk zamanları bu bilinci doğal olarak üretirken, bolluk çoğu zaman kıymeti unutturuyor. Bugünün meselelerinden biri, teknolojik imkânlar değil; o imkânlarla kurulan duygusal ve kültürel mesafedir. Bu mesafe açıldıkça, nesnelerin anlamı azalmakta; yerine hız, gösteriş ve israf geçmektedir.

Unutulmamalıdır ki günümüz gençlerinin bu anlamı yeniden inşa etmesi, bilinçlenmeyle mümkündür. Aynı zamanda mal kıymeti bilmek, ahlaki ve kültürel bir duruştur. Bu bağlamda eskiye değer vermek ve israfı reddetmek; sahip olunanla kurulan bilinçli ve sabırlı ilişkidedir.

Çünkü bazen bir eşyanın değeri, neyle alındığında değil; kimden ve nasıl geldiğinde saklıdır.

Doğadaki kaynaklar sınırsız değil. Sırf modaya uymak ya da gösteriş yapmak uğruna çalışan bir telefonu atıp yenisini almak, yalnızca cebimizi değil; başkalarının yaşam hakkını da tüketmek demektir. Unutmayalım, israf sadece para kaybı değil; gezegenin geleceğine vurulan bir darbedir.

Malın kıymetini bilmek, yalnızca bir eşyayı değil; ona harcanan emeği, taşıdığı geçmişi ve sakladığı hatıraları da sahiplenmektir. Eskiye değer vermek, israfı reddetmenin; sabırla, minnetle ve sevgiyle kurulan bir bağın ifadesidir. Elde olana kanaat edip ona özenle sahip çıkmak hem sadeliğin hem de şükrün bir minnetin yansımasıdır.

Ayrıca, bugün çöpe attığınız telefonlar, bir gencin hayali; bir zamanlar bir annenin duasıydı. Belki de uzaktaki oğlunun sesini duyamayan bir babanın uykusuz gecesiydi…