26 Şubat 1992 

Yıl 1992 Meslek Lisesi 1.sınıf öğrencisiydim. Dersteyken Matematik öğretmenimiz arkadaşlarımdan birinin polinomlarla ilgili bir soruyu çözememesinden dolayı, haklı olarak sinirlendi. 'Sizler böyle sorumsuz yetişirseniz devletimize nasıl sahip çıkacaksınız? Yanı başımızdaki kardeşlerimiz katlediliyor. Gıkımız bile çıkmıyor’ demişti. Aradan zaman geçtikten sonra, meğer hocamın  bahsettiği konu Hocalı Katliamıymış. Peki  Hocalı Katliamı Nedir?

Hocalı Katliamı, Karabağ Savaşı sırasında 26 Şubat 1992 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Dağlık Karabağ bölgesindeki Hocalı kasabasında yaşanan ve Azeri sivillerin Ermenistan’a bağlı kuvvetler tarafından toplu şekilde öldürülmesi olayıdır.

Dönemin Sovyetler Birliği Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov'un hiç beklenmedik bir zamanda Azerbaycan'a ait Karabağ özerk bölgesini Ermenistan'a devreder. O yıllarda Karabağ bölgesinin nüfusunun yüzde 75'i Türk'tü. Bu bölgeyi giderayak Ermenistan'a devretmesi de bu stratejiye dayanıyordu. Sovyet Rusya, 1918'deki politikasını 1992'de yeniden uyguluyordu. 1918'de Erzurum, Van, Gümüşhane ve Bayburt'ta Ermeni komitecilerin yaptığı katliamın aynısını 1992'de silahlarını Ermenistan'a bırakarak gerçekleştirdi.

Ermeni güçlerinin 1991’in sonlarına doğru ablukaya aldığı Hocalı, 936 kilometrekarelik alana sahipti. 2 bin 605 ailenin, 11 bin 356 kişinin yaşadığı bir kasaba olan Hocalı’da Aralık 1991’de Karabağ’ın başkenti olarak kabul edilen Hankendi şehrini işgal eden Ermeniler daha sonra Hocalı’yı hedef aldı. Ermeni güçlerinin 1991'in sonlarına doğru ablukaya aldığı, Hocalı'nın etrafındaki bütün köy ve yolları işgal eden Ermeniler, kasabanın diğer illerle karayolu bağlantısını kesti. 1992'de Ocak ayının başlarından itibaren elektrik verilmeyen Hocalı'nın savunması sadece hafif silahlara sahip yerel savunma güçleri ve az sayıdaki milli ordu askerinden ibaretti.     

Ermeni güçleri 1992 yılının 25 Şubatı 26 Şubat'ta bağlayan gecede bölgedeki Sovyet Rus ordusunun 366. Alayın da desteği ile önce giriş ve çıkışını kapadığı Hocalı kasabasına üç koldan saldırıya başlayan Ermeniler, Sovyet Rus ordusunun 366. motorize alayının bütün araçlarını kullanarak şehri iki saat boyunca top ve tank ateşine tuttu. Saldırıdan bir gün sonra ise hafızalardan yıllarca silinmeyecek "Hocalı Katliamı" yapıldı.

Azeri resmî kaynaklarına göre, 83 çocuk, 106 kadın ve 70'den fazla yaşlı dahil olmak üzere toplam 613 sakin öldürülmüş, toplam 487 kişi ağır yaralanmıştır. 1275 kişi ise rehin alınmış ve 150 kişiden ise bugüne kadar hiç haber alınamamıştır. Cesetler üzerinde yapılan incelemelerde cesetlerin birçoğunun yakıldığı, gözlerinin oyulduğu, başları kesildiği görülmüştür. Hamile kadınlar ve çocukların da bu katliamda  maruz kaldığı tespit edilmiştir. Ayrıca, Karabağ Savaşında Ermeni kuvvetlere komutanlık yapmış bugünkü Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan ve Markar Melkonyan'ın aktardığına göre kardeşi Monte Melkonyan, katliamın Ermeni güçler tarafından yapılan bir intikam olduğunu açıklamıştır.

İnsan Hakları İzleme Örgütü, Hocalı Katliamı'nı Dağlık Karabağ'ın işgalinden bu yana gerçekleşen en kapsamlı sivil katliamı olarak nitelendirmiştir.

İnsanlık dramı olarak görülen Hocalı katiamının gerçekleşmesinin üzerinden 29 yıl geçti.

O günleri bizzat yaşayıp tanıklık yapanların ifadeleri,hala olayı hafızalarında yaşadıklarının göstergesi olan ifadeleri;

Hocalı Katliamı'nın tanıklarından Fitat Memmedova (60), nın ifadesi:

Ermenilerin 1992 yılındaki saldırısında eşi, çocuğu ve iki ağabeyi dahil çok sayıda yakınını kaybetti.

25 Şubat akşamı Ermenilerin artık kasabaya girmesi üzerine tüm  sivillerin soğuk havada kaçmaya çalıştığını anlatan  Memmedova:

"Çocuğum katliamdan birkaç gün önce atılan zehirli bir top mermisi nedeniyle hayatını kaybetti. Asker olan iki ağabeyimden biri sivilleri korurken annemin gözleri önünde keskin nişancı ateşiyle şehit düştü. Ağabeylerimden birinin 17 yaşındaki çocuğunu asker kıyafeti giydiği için kurşun yağmuruna tuttular. Cesedinden 7 kurşun çıkarıldı. Ben kurtulmayı başardım ama annem, eşim ve diğer ağabeyim esir düştü. Annemi bir gün sonra bıraktılar fakat ağabeyimle eşimi katlettiler. Esaretten sağ kurtulanların anlattığına göre ağabeyim ve eşimi işkencelerle katletmişler. Eşimin kalbini canlı canlı çıkarmışlar. Ağabeyimin kolunu, bacaklarını kırmışlar. Cesetlerini 3 Mart'ta geri aldık. Hocalı yarası iyileşecek yara değil. Vücudun bir organı yaralandığında bir süre sonra iyileşiyor. Fakat bu yarayı, bu vahşeti biz hiçbir zaman unutamayacağız."     

Hüseyinağa Guliyev (54) isimli Hocalılı da yerli savunma alayında görev yapmış bir asker’in ifadesi:

Kaburgalarındaki kırıkları tam iyileşmeyen, kulak zarı problemi yaşayan, konuşmakta zorluk çeken Guliyev, yaşadıklarını şöyle anlattı:     

"Asker olduğum için en ağır işkencelere maruz kaldım. Üstüme benzin döküp yakmak istediler. Yaralı olduğum için hatırlamıyorum. Diğer esirler zamanında müdahale edip söndürmüşler. Sorguya çekildim günlerce. Fakat ölümü göze alarak susmayı tercih ettim. İşkenceler daha da arttı. Çenemi, burnumu, bileğimi, kaburgalarımı, ayak parmaklarımı kırdılar. 'Faik' isimli bir esiri 'Karabağ Ermenilerindir' demediği için kurşun yağmuruna tuttular. Kaçmaya çalıştım fakat demir çubukla vurarak beni bayılttılar. Daha sonra beni Ermeni bir esirle değiştiler. Bizimkilerin mevzilerine kadar gidemedim, yığılıp kaldım. Öldü sanıp Ağdam morguna kaldırmışlar. Annem ve dayım cesedimi almaya geldikleri zaman sağ olduğumu farketmişler. Hemen hastaneye kaldırmışlar. 1,5 sene hastanede tedavi gördüm. O acıları hala yaşıyorum. Çok yakınımı kaybettim. 85 yaşındaki yaşlı dedem dahil amcamın ailesi hunharca katledildi."

Ermenilerin saldırısına güçleri yettiğince karşılık vermeye çalışmışlar fakat sayıları az olduğu için direnememişler. Alayın neredeyse tamamı şehit düşmüş. Zırhlı araçtan açılan ateşle yaralanan, daha sonra esir düşen Guliyev, gördüğü işkenceler dolayısıyla bugün bile sağlık sorunları yaşıyor.     

Hocalı'daki yaşananların tanıklarından biri olan 55 yaşındaki  Şamil Sabiroğlu’nun ifadesi:

Olayı Azerbaycan ve dünya kamuoyuna duyuran ilk gazetecilerden. Sabiroğlu bugün gazetecilik yapmasa da "Hocalı Soykırımı Tanıtma Birliği" sivil toplum kuruluşunun başkanlığını yürütüyor ve Hocalı'da yaşananları dünyaya duyurmak için çeşitli faaliyetler yürütüyor.     

O yıllarda Seher gazetesinin Karabağ muhabiri olarak görev yapan Sabiroğlu, 1991 Kasım ayından itibaren Hocalı'nın ablukaya alındığını, halkanın daraldığını her geçen gün hissettiklerini anlattı.     

Hocalı katliamı yaşandığı zaman Ağdam'da bulunduğunu ve olayı duyar duymaz yardıma koştuğunu ifade eden Sabiroğlu, "Katliamdan kurtulanları karşılamaya gittik. Öyle vahim şeyler gördüm ki gazeteci olduğumu ve merkeze haber göndermeyi bile unuttum. Aniden bunu farkedince hemen Ağdam kent merkezine giderek postaneden gazetemize telefon ederek durumu bildirdim. İlk önce inanmadılar. Çünkü devlet yetkilileri sadece 2 kişinin öldüğünü söylemişti. Gazetem Hocalı'da katliam yapıldığını manşetten verdi. Daha sonra yine cesetlerin ve yaralıların alınması için çalıştım. Cesetlere bile işkence ederek tanınamaz hale getirmişlerdi. Kadınların göğüsleri açılmış, bacakları iple bağlanmıştı. Küçük bir kız çocuğu tecavüze uğradıktan sonra öldürülmüştü. Acaba bu Hocalı halkı ne yapmıştı ki Ermeniler bu vahşeti yaptı. Ermenistan Cumhurbaşkanı Sarkisyan 'Hocalı'ya kadar Azerbaycanlılar bizim sivilleri öldürmeyeceğimizi düşünüyordu fakat Hocalı ile birlikte biz bu algıyı kırdık' diyor. Er geç biz topraklarımızı geri alacağız fakat Hocalı'da yaşananları asla unutmayacağız." değerlendirmesinde bulundu.     

Ermenilerin çocuk, kadın ve yaşlılar dahil kimseye acımadığını söyleyen Sabiroğlu, "Savalan Allahverdiyev isimli bir ihtiyar Hocalılı vardı. 2. Dünya Savaşı'nda uzun müddet Nazilerin elinde esir bulunmuş fakat sağ salim geri dönmüştü. Burada Ermeniler tarafından katledildi." dedi.

Küstah Ermenistan Maslahatgüzar'ı Movses Abelyan, Brleşmiş Milletler Genel Kurulu'na Ermenistan Dış İşleri Bakanlığı tarafından takdim ettiği mektupta, Azerbaycan'ın olayı "utanmazcasına kullandığını" söylemiştir. Abelyan, eski Azerbaycan cumhurbaşkanı Ayaz Muttalibov'un Çek gazeteci Dana Mazalova ile yaptığı ve 2 Nisan 1992'de Rusya'nın Nezavisimaya Gazeta gazetesinde yayımlanan röportaja dayanarak, sivillerin kaçışını kolaylaştırmak amacıyla Karabağ'daki Ermenilerin açmış olduğu dağ geçidinden yerli halkın kaçışının Azerbaycan Halk Cephesi militanları tarafından önlendiğini savunmuştur. Ayrıca Abelyan, Ermenilerin Azeri sivillere beyaz bayrak ile kasabayı terk etme çağrısında bulunduğunu söyleyen bir Azeri kadınının sözünden alıntı yapan İnsan hakarı İzlemeİnsan hakları İzleme Örgütü Helsinki Watch bölümünün Eylül 1992 raporuna dayanarak, gerçekten Azeri militanlarının kaçmaya çalışanları vurduğunu yazmıştır.

Daha sonraki röportajlarda Mutallibov, Ermenileri kendi sözlerini bariz şekilde yanlış yorumlaması gerekçesiyle suçlamış ve sadece, "Azerbaycan Halk Cephesi Hocalı katliamının sonuçlarını kendi siyasi çıkarlarına kullandı" diye söylediğini vurgulamıştır.

İlaveten, İnsan Hakları İzleme Örgütü İcra Direktörü, sivil ölümlere Karabağ Ermeni güçlerinin doğrudan sorumlu olduğunu, hem kendi raporu hem de Memorial'ın raporunun Azeri güçlerin sivillerin kaçışını engellediğine ve sivillere ateş açtığına dair argümanı destekleyen herhangi delilin içermediğini ifade etmiştir. İnsan Hakları İzleme Örgütü olayı Dağlık Karabağ savaşı içerisinde yapılan en büyük katliam olarak nitelemiştir. Azerbaycan Parlamentosu 1994'te Hocalı'da yaşanan katliamı "Soykırım" olduğunu ilan etti.

Hocalı'da 1992'de yapılan katliamla, Karabağ nüfusunun yüzde 75'i Azeri Türkleri'ydi fakat 1995 yılında Karabağ'da nüfus tersine döndü. Yüzde 75'i Ermeni, yüzde 25 Türk olmuştur.

 1998'de Birleşmiş Milletler'in, Ermenistan'ın Karabağ'ı haksız bir şekilde işgalini kabul etmiştir. Ancak bazı Avrupa ülkelerinin ise bunu tanımadığından, dolayı Türkiye ve Azerbaycan Ermenilerin düşmanlığıyla karşı karşıya kalmaktadır.

Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi'nin üyeleri (Türkiye, Azerbaycan, Birleşik Krallık, Arnavutluk, Bulgaristan, Lüksemburg, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti, Kuzey Makedonya, Norveç, Polonya) tarafından imzalanan, Ermeniler tüm Hocalıları öldürdüler ve tüm şehri harap ettiler ifadesinin de yer alan ve 19. yüzyılın başlarından beri Ermenistan tarafından Azerilere karşı işlenen soykırım olarak tanınmaya adım atılması gerektiğini bütün parlamento üyelere söyleyen 324 nolu bildiri yayımladı.

2009 Şubat'ında Kaliforniya Eyaet Alt Senatosu'nun üyesi Felipe Fuentes, Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev'e yazdığı mektupda Hocalı olaylarını Azeri katliamı şeklinde nitelendirerek, kurbanların ailelerine başsağlığını sunmuştur.

Cumhuriyet Senatosu (Meksika), 2011'de Hocalı olaylarını soykırım olarak tanımıştır.

HOCALI SOYKIRIMI İÇİN YAPILAN ANITLAR

Yurt dışında Hocalı Katliamı anısına anıtlar inşa edilmeye başlandı.

Bu anıtların ilki Hollanda'nın başkenti Lahey(Den Haag), kentinde dikildi.

Türkiye'de ilk Hocalı Katliamı anısına anıt başkent Ankara'nın Keçiören belediyesi tarafından 2005 yılında dikildi.

2008 yılında Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de Hocalı Katliamı anısına anıt inşa edildi.

2009 yılında Ankara ilinin Beypazarı ilçe merkezinde Hocalı Katliamı anısına anıt inşa edildi.

2011 yılında 26 Subat Hocalı katliamı yıldönümünde Isparta Belediye Başkanı Yusuf Ziya Günaydın, Dağlık Karabağ ve Hocalı’daki katliamı unutturmamak için Isparta’da Hocalı Katliamı anısına anıt inşa etme kararı aldı.

2011 yılında 26 Şubat Hocalı Katliamı yıldönümünde Ankara ilinin Kzılcahamam ilçe merkezinde, Kızılcahamam Belediyesi tarafından Hocalı Katliamı anısına anıt inşa edilme kararı alındı.

2012 yılında 26 Şubat Hocalı Katliamı yıldönümünde Ankara'da Keçiören belediyesi, Hocalı şehitleri anısına Azerbaycan Parkı içerisinde yapılacak Soykırım Anıtı'nın temelini attı.

2012 yılında 24 Şubat'ta Bosna Hersek'in başkenti Saraybosna'da Hocalı Katliamı anısına anıtın açılışı Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in kızı Haydar Aliyev Vakfı Başkan Yardımcısı Leyla Aliyeva tarafından yapıldı.

2012 Ağustosunda Meksika başkentinde "Hocalı Soykırımı Anıtı"nın açılışı yapıldı.

2012 Kasımında Türkiye'nin Kocaeli ilindde "Hocalı Soykırımı Müzesi"nin açılışı yapıldı. Türkiye Azerbaycan Dernekleri Federasyonu tarafından yapılan müze İzmit'te Azerbaycan Kültür Evinde bulunur.

Türkiye; Kafkasya, Orta Doğu ve tüm dünyada Azerbaycan'ı Hocalı soykırımı konusunda en kuvvetli şekilde destekleyen devlet olmuş,fakat bu konuda diğer Türk cumhuriyetleri ile iş birliğine olmadığı ve bugünkü askeri alanda yaptığımız hamleler ve İHA ve sihalarımızın olmayışı nedeniyle hocalı’ daki kardeşlerimizin yardımına koşamadık.

Ermenistan eli kanlı, saldırgan ve yok edici bir ülke fakat Avrupa'ya sözde masum yüzünü gösteriyor. Ezilen ve yok edilen bir devlet moduna giriyor. Bu iki yüzlülüğe karşı yapılacak tek şey, Atatürk’ün 1933 yılındaki düşündüğü proje olan Türk Cumhuriyetleri Birliğini kurmanın önemini kavrayıp bu yolda çalışmak.(Ne acıdır ki, Atatürk’ün kurduğu Türkiyat Enstitüsü ne amaçla kuruldu? Ve ne zaman kapatıldı? Bu konuda hiç bir tarih kitabımızda sözü dahi geçmemektedir).Ve sonrasında daha  güçlü bir dış politikayla güçlü askeri ve ekonomik bir yapıyla çözülebilir. Birliğimizi, milli beraberlik duygusuyla bizi birleştiren noktaları unutmadan sağlam temeller inşa ederek yürümek zorundayız.

Eğer bunları başaramazsak askeri alanda ilerleyişimizi baltalarsak, ülkemizi 814,578 Km’ye hapseden politika uygularsak, yarın hocalı katliamımdan daha büyük katliamını yapmak için ve Karabağ’ın intikamını almak ve başta Ağrı olmak üzere ve birçok Doğu Anadolu illerimizi sınırlarına katmak isteyen Ermenistan sırada beklemektedir. Son olarak, içte birlik olarak ve siyasi çekişmeleri bir kenara bırakarak; ülke yararına yapılan her gelişmeyi desteklemek. Güçlü Türkiye ve Türk dünyasının bu yüzyılda birleşmesi ümidiyle.