Son zamanlarda Akdeniz bölgesi’nde deprem haberleri almıştım. 2020 yılında yaşanan İzmir depremi hepimizi derinden yaraladı. Ülkemin tüm yardım kuruluşlarının görevini özveriyle yapması ve halkımızında destekleriyle yaralar bir nebze olsada sarıldı. Hiç bir millette olmayan zor zamanda yardımlaşma ve özveri, sürdüğü sürece içte de birlik ve beraberliğimizle ülkemiz hakettiği muasır medeniyetler seviyesine gelecektir.

Her zaman diyoruz, deprem değil de bina öldürür. Binalarımız 40 yılı geçtimi dayanmıyor. Kentsel dönüşüm diyoruz. Tarihi eserlerimiz 500 yıldır nasıl ayakta? Veyahut Japonya’da daha yüksek seviyeli depremler oluyor ve Japonya’daki  binalar hala ayakta. Japonlar bunu nasıl başarıyor? Bu soruların cevabı Mimar Sinan’da saklı.

Mimar Sinan 29 Mayıs 1489 tarihinde Kayseri’nin Ağırnas köyünde doğdu. Abdulmennan oğlu Sinan, Mimar olarak Yavuz Sultan Selim'in 1514 Çaldıran Savaşı, 1517 Mısır seferine katıldı. 1521 yılında Kanuni Sultan Süleyman’ın Belgrad Seferine Yeniçeri olarak katıldı. 1522’de Rodos seferine Atlı Sekban olarak katılıp, 1526 Mohaç Meydan Muharebesi'nden sonra, gösterdiği yararlıklar sebebiyle takdir edilerek Acemi Oğlanlar Yayabaşılığına (Bölük Komutanı) terfi ettirildi. Sonraları Zemberekçibaşı ve Başteknisyen oldu.

Kanuni’nin 1.iran seferinde(1533) 4 adet gemi yaparak askerlerin Van gölünü geçmesini sağlamıştır. Şah sultanla evli olan Lütfi paşa’nın dikkatini çekmiştir. Arkasından 1538’deki Karaboğdan seferinde prut nehrine günlerce köprü kurma çalışması yapılır, ancak başarılı olunamaz. Lütfi paşa’nın tavsiyesiyle; askerlerin prut nehrini geçmesi için bir köprü yapar. Devamında köprü için Lütfi Paşa ile tartışır:

Mimar Sinan, Karaboğdan seferi dönüşü yaptığı muhteşem köprüyü yıkmak ister. Lütfi Paşa ‘Gayet güzel yapılmış köprüyü neden yıktıralım der? Mimar Sinan Köprünün düşman eline geçebileceğini söyler. Lütfi paşa köprünün yanına kale yapılarak korunabileceğini söyler. Sinan ise köprüyü bir daha yapabileceğini söyler. İş zıtlaşmaya varır. Sonrasında, Ayas paşa vefat eder; Lütfi paşa sadrazam olur. Daha önce köprü için zıtlaştığı Sinan’ı Mimarbaşı vefat edince Kanuni’ye tavsiye eder. Böylelikle Mimar Sinan Baş mimar olur.

Burada dikkat çeken konu Osmanlı’yı cihan’a hükmeden imparatorluk yapan husus, insanları ırklarına, dinlerine, dillerine göre değil kabiliyetlerine göre değer verme ve kabiliyetli kişi ile zıtlaşılsa bile hakkını tam vermesi ve önünü açacak teklifi yukarıya yapabilmesi. Bu yüzden tarihimizi okumak çok önemli.Geçmişimizle  ilgili doğruları ve yanlışları bilmek. Siyasi çıkarları bir kenara bırakarak; ülkemizin refahı için makam ve mevkilere kabiliyetli kimseleri seçmek.

Mimar Sinan’ın eserlerini hepiniz biliyorsunuz, zaten Mehmet Akif ne güzel söylemiş:

‘Gel yıkalım şu Süleymaniye'yi desen iki kazma kürek iki de ırgat gerek. Hadi gel yapalım geri şunu desen bir Sinan gerek birde Süleyman’.

Mimar Sinan’ın eserleri 500 yıl ayakta. Fakat sonrasında devamını getiremedik. Çünkü dünü unutma hastalığımız devam ediyor. Malesef biz kıymetini bilemediğimiz gibi. Hatta daha kötüsünü yaptık. Mimar Sinan’ı Edirnekapı’da ve Üsküdar’da Mihrimah sultan’ın isteğiyle yaptığı iki cami için kendisinden yaklaşık 30 yaş küçük Mihrimah Sultan’a aşık ilan edip internette karalama kampanyası yaptık. Mezarını açıp kafatasını kaybettik. Daha da kötüsü 155 gün Edirne’yi müdafaa eden Şükrü paşa olmasa Sinan’ın  Selimiyesi (Bulgarların eline geçmesin diye) topla yıkılacaktı.

Japonlar onu bizden daha iyi anladı. Nasıl mı?

1950-60 arası bir tarihte inşaat mühendisi, mimar ve jeofizikçilerden oluşan bir Japon heyeti Türkiye’ye geliyor. Heyet İmar ve İskan Bakanlığı’ndan izin alarak ülkemizdeki tarihi yapıları incelemeye başlamış. Ayasofya’yı, Yerebatan Sarnıcını filan gezdikten sonra sıra Sinan’ın kalfalık eseri Süleymaniye Camisi’yle Sinan’ın öğrencisi Mimar Sedefkar Mehmed Ağa’nın eseri Sultanahmet Camisi’ne gelmiş. Japonlar bu camiler üzerinde günlerce inceleme yapmışlar.

Bunun üzerine Türkiye programının gerisini tamamen iptal edip, bu iki cami üzerine yoğunlaşmışlar. Araştırmalarının sonucunda herhangi bir sarsıntı sırasında bu iki caminin sabitlenmediğini aksine yerinde oynayarak yıkılmaktan kurtulabildiği ortaya çıkmış. Minareleri incelediklerinde ise şaşkınlıkları ikiye katlanmış.

JAPON MÜHENDİSLERİN ŞAŞKINLIKTAN KALDIĞI AN

Her geçen gün şaşkınlıkları daha da artıyormuş. Çünkü Japonlar daha ilk incelemede camilerin gevşek bir zemin üzerine inşa edildiğini anlamışlar. Ama bunca yıl, bu camilerde bir çatlak dahi olmamasına akıl sır erdirememişler

MİNARELERDEKİ RAYLI SİSTEM

Minarelerin çok daha gelişmiş bir raylı sistem mekanizması üzerine oturtulduğunu ve her yöne yaklaşık 5 derece yatabildiğini görmüşler.

Daha derin araştırma yapmak için Edirne’ye, Sinan’ın ustalık eseri Selimiye Camisi’ne gitmişler. Selimiye’nin tüm sırlarını aylarını harcayarak çözmüşler.

8 şiddetinde veya 8’e yakın şiddette depremlerle sık sık sarsılan Japonya, Sinan’ın sırlarını uygulamaya sokarak şehirlerini Sinan’ın kullandığı sistemlerle kurup muazzam gökdelenler dikmişler.

Selimiye ile ilgili bir başka hikaye ise şöyle: “Bir gün Selimiye Camii’ne girenler, kubbenin altında bir Japon’un ayaklarını kıbleye doğru uzatmış sırtüstü yattığını görmüşler.Tabii hemen Japon’u, “Burası kutsal bir yer. Bu şekilde yatmak bizim inançlarımıza göre saygısızlıktır. Lütfen oturun veya ayakta durun” diyerek uyarmışlar. Ancak, Japon gözlerini kubbeden ayırmadan söyle sayıklıyormuş; “Bu imkansız. Ben yılların mühendisiyim. Bu kubbe var olamaz. Hayal görüyorum. Bu kubbenin orada o şekilde durması fizik ve matematik kurallarına aykırı. Bu imkansız, orada hiçbir şey yok, orada hiçbir şey yok.”

SELİMİYE CAMİİ’NİN KUBBESİ

Mimar Sinan’ın Selimiye Camii’nin kubbesini o genişliğe oturtmak için 13 bilinmeyenli bir denklemi matematiğin bilinen 4 ana işleminden farklı beşinci bir işlem oluşturarak çözdüğü söylenir. Ayrıca minarelerin şerefelerine çıkanların yolda birbirlerini görmemeleri ise büyük bir bir dehanın ürünüdür. Almanlar aynı sistemi meclislerinin önündeki dev kürede kullanmışlar.

Benim asıl  düşüncem Mimar Sinan’i imar faaliyetlerimizde keşke japonlar yerine bizler örnek alsakta şehirlerimizin alt yapısı en ufak su baskınında felakate uğramasa; en kötüsü depremleri az hasarla atlatsak.

Büyük mimarımız 17 Temmuz 1588 tarihinde vefat etmiştir. Bizlere bıraktığı Selimiye Camisi Dünya Kültür Mirası Listesindedir.