Geçen yazımda uzay biliminin yabancısı değiliz demiştim.  Bugün Başlangıç meridyeni,dünya ülkelerinin genele yakınının kabulüyle İngiltere’nin Greenwich şehrinde geçmektedir.Peki ben size söylesem ki bu meridyen 15.yy da İstanbul’dan geçiyordu.Hadi canım! dersiniz.Hatta daha ileriye gideyim Ayasofya’dan geçiyordu desem? Kaçınız inanır?

O halde gelin Ali Kuşçunun hayatını inceleyelim.

Astronom, matematikçi ve kelâm âlimi olan Ali Kuşçu, 1403'te Semerkand'da doğdu.  Bursalı Kadızâde Rûmî, Gıyaseddin Cemşid ve Muînuddîn Kâşî’den matematik ve astronomi dersi aldı. Daha sonra bilgisini arttırmak için Kirman'a gitti. Burada Hall-ü Eşkâl-i Kamer (Ay Safhalarının Açıklanması) adlı risale ile Şerh-i Tecrid adlı eserini yazdı. Ali Kuşçu, Semerkand ve Kirman'da eğitimini tamamladıktan sonra Uluğ Bey'e yardımcı ve rasathanesine müdür oldu. 1449'da hacca gitmek istedi.Tebriz'de Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan kendisine büyük saygı gösterdi ve Osmanlı Devleti ile barış görüşmelerinde yardımını istedi. Ali Kuşçu, Uzun Hasan'ın sözcülüğünü yaptıktan sonra II. Mehmedin davetiyle İstanbul'a geldi. Osmanlı Akkoyunlu sınırında Fatih Sultan Mehmet'in emriyle büyük bir törenle karşılanan Ali Kuşçu, Ayasofya medresesine müderris oldu.

O zamanlar sadece savaş meydanlarında değil ilim dünyasında da söz sahibiydik. Tabi ki ölçütleri biz belirleyecektik ve dolayısıyla Osmanlı Devleti'nde saatleri, Ayasofya'nın kubbesinden geçtiği varsayılan ve Arz-ı Halife veya Arz-ı İstanbul olarak adlandırdıkları meridyene göre ayar ederlerdi. O zamanlar da camiler sadece namaz kılınan yerler değildi.Aynı zamanda ilim halkalarının gün boyu toplanıp dağıtıldığı mekanlardı. (Bursa ulucamindeki minberi geçen yazımda anlatmıştım.Minberde herşey çok açık.) Camilerin etrafında medreseler yapılırdı. (Bugünkü üniversite kampüsleri gibi.) Ayasofya’yı başlangıç meridyeni olarak kabul eden Ali Kuşçu paralel ve meridyenleri en ince detayına kadar hesaplamıştır. 16 Aralık 1474 tarihinde 71 yaşındayken İstanbul'da öldü.

Ali Kuşçu’nun ileri astronomi bilgisini ilerletemedik. Bizde astronomi denilince burçlar akla gelir oldu. Batı onun eserlerini kendi diline çevirdi.Malesef onun yetiştiği Ulubey’in yeraltı rasathanesinden bugün hiç söz edilmez.Dünyayı sömüren İngiltere ülkelerinin genele yakınının kabulüyle başlangıç meridyeninin Greenwich’teki rasathane üzerinden geçtiğini kabul ettirmiştir.  Aynı zamanda turistik bir kasabadır. Birleşik Krallık'ın en büyük deniz müzesi buradadır.Ülkemizde bu meridyene göre saatleri 1925’te  697 sayılı kanun uyarınca düzenledi.

Ali Kuşçunun Eserleri:

Astronomi

Sharḥ e Zîj e Ulugh Beg
Risāla fī Halle Eshkale Moadeleye Ghamar lil-Masir
Risāla fī aṣl al-Hâric yumkin fī al-sufliyyeyn
Sharḥ ʿalā al-tuḥfat al-shāhiyya fī al-hayāt
Risāla dar elm-i ḥeyāt
Al-Fatḥīya fī ʿilm al-hayʾa
Risāla fi Hall-e Eshkal-i Ghammar 

Matematik

Risāla al-muḥhammadiyya fi-ḥisāb
Risāla dār ʿilm al-ḥisāb: Suleymaniye 

Kelâm ve fıkıh

Sharh e Jadid ale't-Tejrîd
Hashiye ale't-Telvîh
Unkud-üz-Zevahir fi Nazm-al-Javaher

Mekanik

Tazkare fi Âlâti'r-Ruhâniyye

Dil ve belagat

Sharh Risâleti'l-Vadiyye
El-Ifsâh
El-Unkûdu'z-Zevâhir fî Nazmi'l-Javâher
Sharh e'Sh-Shâfiye
Resale fî Beyâni Vadi'l-Mufredât
Fâ'ide li-Tahkîki Lâmi't-Ta'rîf
Resale mâ Ene Kultu
Resale fî'l-Hamd
Resale fî Ilmi'l-Me'ânî
Resale fî Bahsi'l-Mufred
Resale fî'l-Fenni's-Sânî min Ilmihal-Beyân
Tafsir e-Bakara ve Âli Imrân
Risâle fî'l-İstişâre
Mahbub-al-Hamail fi kashf-al-mesail
Tajrid-al-Kalam

Sonuç olarak siyaseti bu işlere bulaştırmadan ve tarihimizden ders alarak artık uzay çalışmalarına millet olarak destek vermeliyiz.Bu ülke ve cumhuriyet hepimizin bu çatı altında atalarımız gibi ilmi çalışmalar yapan nesilleri yetiştirmek umuduyla...