Bugun...


DR. KEMAL KAMBUROĞLU

facebook-paylas
Koronavirüs- Ekonomik Sistemler
Tarih: 08-04-2020 18:09:00 Güncelleme: 08-04-2020 18:14:00


Bundan sonra dünya tarihi “Koronavirüs’den önce ve Koronavirüs’den sonra (K.Ö – K.S) diye yazılacaktır. Covit-19 dünya tarihinde öngörülmemiş değişiklikleri gerçekleştirecek. Zira dünya böyle bir pandemiyi 1920 de İspanyol gribinde yaşadı ve ardından 1929 derin ekonomik krizi ortaya çıktı, süreç İkinci Dünya Savaşı ile tamamlandı.

 

Covit 19 da dünyada hem ekonomik sistemlerde hem de siyasal sistemlerde büyük değişiklikler yaşatacak. Birçok ülkede siyasi irade yapılarının değişmesine sebep olacak. Bütün bunları uzun uzun yazacağız. Bu yazımızda ekonomi alanındaki muhtemel değişiklikleri paylaşalım. Aslında bir “stratejik öngörü” çalışması diyelim buna. Zira masanın üstünü herkes görebilir, önemli olan masanın arkasını doğru görebilmek ve geleceğe yönelik tedbirleri önceden alabilmek, kısacası proaktif bir yönetim sürecini işletebilmektir.  

 

Koronavirüs “yeni bir dünya düzeni” kuruyor. Tüm dünyada hem insanlar hem de devlet yöneticileri şunları gördüler. Öncelikle “ne varsa milletin kendi ülkesinde var.” olduğunu gördüler. Yani İtalya, İspanya acı içinde kıvranırken Almanya’nın “önce Almanya” demesi nedeniyle yalnız kaldıklarını gördüler. AB’nin böylesi ulusal felaketlerde bir hikâye olduğunu gördüler. Bu durum “ulus devlet” kavramının ne denli hayati önemde olduğunu ispatladı.

1970lerde Milton Freidman ile ortaya koyulan “Küresel ekonomi- Neoliberalizm”in ne denli büyük bir balon olduğunu, içine bir virüs girdiğinde nasıl patladığını gördüler. Kapitalizmin ABD, İtalya, İspanya, İngiltere gibi “neoliberalizm”in babası olan ülkelerde nasıl çöktüğünü gördüler. Dünyada yaşayan insanlar Küreselciler ile Korumacılar arasındaki mücadelede Korumacıların haklı olduğunu gördüler. Küreselcilerin kapitalist sömürü sistemi olan “neoliberalizmi” neden istediklerini anladılar.

 

Zenginler ile yoksullar arasındaki makasın ne kadar açık olduğunu ve bunun yürümediğini gördüler. ABD ve İngiltere gibi ekonomi devi ülkelerin bile popülist politikalar uyguladığında virüs karşısında kumdan kaleler gibi nasıl çöktüklerini gördüler. Dünyanın en güçlü ülkesi kabul edilen ABD’nin bütün üretim faktörlerini ucuz işçilik ile daha çok kar etmek amacıyla Çin’e göndermesi sonucunda böylesi bir felaket anında ülke içinde “solunum cihazı” dahi üretecek bir fabrikayı bulamadığını ve bunun vahim sonuçlarını gördüler.

 

Kriz süresinde destek paketlerinin “mal üreten” şirketlere verildiğini, paradan para kazananların ise buna karşı çıktıklarını ve insanları düşünmediklerini gördüler. Küreselcilerin çok büyük paralar kaybettiklerini gördüler. ABD başta olmak üzere şimdi birçok ülke “kamusal üretim mekanizmalarını” piyasa mekanizmalarına terk etmenin acılarını yaşıyor. Tüm dünyaya entegre olmuş bir sistemin küçücük bir virüs karşısında nasıl çöktüğünü görüyor ve aslında “tarihe tanıklık” ediyoruz.

 

1989 dünya için önemli bir tarih, bir köşe taşı idi çünkü “Berlin Duvarı” çöktü ve dünya iki kutuplu sistemden tek kutuplu ABD’nin hegemon olduğu bir sisteme geçti. Lakin bu geçiş yavaş ve kontrollü bir geçişti. Şimdi tekrar Çin’in ve ABD’nin etkin olacağı ama ulus devletlerin de öne çıkacağı iki kutuplu bir sisteme geçiyoruz. Ama kontrolsüz, çok hızlı bir geçiş bu ve beraberinde dünyada kesinlikle ekonomik bir çöküşü belki de ardından Allah korusun konvansiyonel bir savaşı getirebilecek. Dünya ekonomisi bir anda durdu. Tüm dünyada olduğu gibi yaşadığımız ülkede, şehirde, mahallede bile ekonomik hayat büyük ölçüde durmuş durumda değil mi? Berber, kafeterya, giyim mağazası, spor salonu, kahvehane vs. hep kapalı değil mi? Bank of America’nın ve Michelle Meyer yönetimindeki ekonomistlerin ifadesi şöyle “Tarihin en derin resesyonuna hazırlanın.” Yani tüm dünya ekonomisi uzun bir süre büyük bir durgunluğa girecek ve devamında çökecek diyorlar.

 

Virüs fırtınası geçtikten sonra işyerleri yeniden açılacak ama oyun da, oyunun kuralları da değişmiş olacak. Küresel sistem yeniden kurulurken yeni güç yapıları, yeni sistemler oluşacak. Bu süreç tüm dünyada doğru yönetilmez ise çatışma ve savaşlar kaçınılmaz olur. Gelecek ekonomik kriz dünyada belki de 1929 krizinden daha ağır şartları içeren bir kriz olacak kuşkusuz. Bu krizde hem arz hem de talep şoku yaşanıyor. Çünkü krizin görünen yüzündeki sebep ekonomik değil sağlık sorunu. 2008 krizi sonrasında merkez bankaları çok hızlı hareket etmeyi öğrenerek devreye girebiliyorlardı. Ama burada sorun sağlık olduğu için çözüm de ilaç ve aşıda. Bunlar bulunsa bile sağlık sebebi ile ekonomide gelinen koşullar büyük bir resesyonun yaşanmasını kaçınılmaz kılıyor. Bu kriz dünyanın sosyal barışını tehdit edebilir ve dünyada sosyal patlamalara sebep olabilir. Bunu minumum seviyede önlemenin en etkin yolu “ulus devlet” modelini hızla işlevsel kılmak olacaktır. ABD’de Trump ve ekibi de ulus devlet yanlısı olarak kadraja girdiler ve ulus devlet ayakta kalsın diyorlar. Çünkü bir solunum cihazını bile anında üretemediler. Ancak karşılarındaki güç “para bende, ben hangi düzeni kurarsam orada olacaksınız.” diyor. Çatışma burada. Bu gün var olan “Neoliberal” ekonomik sistem karın maksimizasyonu üzerine kuruludur. Hâlbuki karı var edecek olan üretimi gerçekleştirmek için kullanılan faktörler; Doğal Kaynaklar (Hammadde ve Toprak), Emek (İşgücü), Sermaye (Milli Servet) ve Girişim (Teşebbüs)den oluşan üretim faktörleridir. (Bazı görüşlere göre “Bilgi” kavramı da faktörlere ilave ediliyor.)

 

Neoliberal sistem karı maksimize edeceğim derken üretim faktörlerinin doğal kaynaklar ve işgücü gibi iki öğesine gerekli önemi vermemiş yani dört bacaklı masanın iki bacağı kırık kalmış, masa devrilmiştir. Neoliberal sistem siyanürle altın aramış, ormanları yok etmiş, dereleri kurutmuş, denizleri talan etmiş, solunacak havayı bile zehirlemiş, milyonlarca insanı güvenceden yoksun çalıştırabilmiştir. Sonuç; bir virüs gelmiş ve “hadi değişin bakalım artık” demiş, dünyanın belirsiz bir geleceğe doğru yol almasına sebep olmuştur. Şimdi soru; kabahat bizde mi yoksa virüste mi? Bu yazdıklarımız ileride daha çok moralimizi bozabilecek muhtemel gelişmelere karşı önceden tedbir almayı uyarma amaçlı stratejik öngörüleridir.





FACEBOOK YORUM
Yorum

YAZARIN DİĞER YAZILARI

YAZARLAR
ÇOK OKUNAN HABERLER
  • BUGÜN
  • BU HAFTA
  • BU AY
SON YORUMLANANLAR
HABER ARŞİVİ
HAVA DURUMU
PUAN DURUMU
Takım O G M B A Y P AV
1 Galatasaray 36 30 1 5 91 31 95 +60
2 Fenerbahçe 36 26 4 6 90 39 84 +51
3 Samsunspor 36 19 10 7 55 41 64 +14
4 Beşiktaş 36 17 8 11 59 36 62 +23
5 Başakşehir FK 36 16 14 6 60 56 54 +4
6 Eyüpspor 36 15 13 8 52 47 53 +5
7 Trabzonspor 36 13 11 12 58 45 51 +13
8 Göztepe 36 13 12 11 59 50 50 +9
9 Çaykur Rizespor 36 15 17 4 52 58 49 -6
10 Kasımpaşa 36 11 11 14 62 63 47 -1
11 Konyaspor 36 13 16 7 45 50 46 -5
12 Alanyaspor 36 12 15 9 43 50 45 -7
13 Kayserispor 36 11 13 12 45 57 45 -12
14 Gaziantep FK 36 12 15 9 45 50 45 -5
15 Antalyaspor 36 12 16 8 37 62 44 -25
16 Bodrum FK 36 9 17 10 26 43 37 -17
17 Sivasspor 36 9 19 8 44 60 35 -16
18 Hatayspor 36 6 22 8 47 74 26 -27
19 Adana Demirspor 36 3 28 5 34 92 2 -58
Takım O G M B A Y P AV
1 Kocaelispor 38 21 8 9 68 41 72 +27
2 Gençlerbirliği 38 19 8 11 57 34 68 +23
3 Fatih Karagümrük 38 19 10 9 55 36 66 +19
4 İstanbulspor 38 20 14 4 67 38 64 +29
5 Bandırmaspor 38 17 8 13 52 45 64 +7
6 Erzurumspor FK 38 19 12 7 53 31 64 +22
7 Boluspor 38 17 11 10 66 40 61 +26
8 Iğdır FK 38 16 12 10 57 33 58 +24
9 Amed SK 38 14 9 15 43 35 57 +8
10 Çorum FK 38 14 12 12 49 45 54 +4
11 Ümraniyespor 38 14 13 11 48 42 53 +6
12 Esenler Erokspor 38 13 12 13 53 50 52 +3
13 Sakaryaspor 38 13 13 12 48 54 51 -6
14 Keçiörengücü 38 14 15 9 60 53 51 +7
15 Manisa FK 38 14 18 6 50 52 48 -2
16 Pendikspor 38 13 16 9 45 51 48 -6
17 MKE Ankaragücü 38 14 18 6 49 48 48 +1
18 Şanlıurfaspor 38 11 20 7 45 55 40 -10
19 Adanaspor 38 7 22 9 32 75 30 -43
20 Yeni Malatyaspor 38 0 38 0 14 153 21 -139
Takım O G M B A Y P AV
1 Sarıyer 34 25 2 7 80 22 82 +58
2 Batman Petrolspor 34 26 6 2 64 24 80 +40
3 GMG Kastamonuspor 34 19 3 12 57 29 69 +28
4 Adana 01 Futbol Kulübü 34 19 7 8 62 30 65 +32
5 Altınordu 34 16 7 11 57 35 59 +22
6 Beykoz Anadolu 34 15 11 8 47 46 53 +1
7 İskenderunspor A.Ş. 34 13 10 11 49 38 50 +11
8 1461 Trabzon FK 34 13 13 8 44 37 47 +7
9 Fethiyespor 34 11 13 10 32 40 43 -8
10 24Erzincanspor 34 10 13 11 45 52 41 -7
11 Kırklarelispor 34 10 14 10 42 44 40 -2
12 Sincan Belediye Ankaraspor 34 10 15 9 44 40 39 +4
13 İnegölspor 34 10 13 11 42 51 38 -9
14 Kepezspor FAŞ 34 9 16 9 37 46 36 -9
15 Isparta 32 Spor 34 7 15 12 33 51 33 -18
16 Karaköprü Belediyespor 34 7 19 8 39 52 29 -13
17 Altay 34 10 20 4 33 64 25 -31
18 Hes İlaç Afyonspor 34 0 33 1 6 112 5 -106
Takım O G M B A Y P AV
1 Bursaspor 30 21 2 7 64 17 70 +47
2 Karşıyaka 30 18 6 6 56 28 60 +28
3 Muş Spor Kulübü 30 16 4 10 48 24 58 +24
4 Belediye Kütahyaspor 30 17 6 7 57 37 58 +20
5 Düzcespor 30 16 6 8 40 27 56 +13
6 Silifke Belediye Spor 30 14 9 7 51 36 49 +15
7 Anadolu Üniversitesi 30 13 9 8 39 32 47 +7
8 Artvin Hopaspor 30 10 11 9 26 30 39 -4
9 Tokat Bld Plevnespor 30 7 13 10 27 32 31 -5
10 Kahramanmaraşspor 30 8 16 6 28 39 30 -11
11 Bulvarspor 30 7 14 9 35 58 30 -23
12 Kırşehir Futbol SK 30 7 15 8 26 48 29 -22
13 Bornova 1877 30 6 14 10 36 53 28 -17
14 23 Elazığ Futbol Kulübü 30 5 14 11 18 31 26 -13
15 Kuşadasıspor 30 7 20 3 25 51 24 -26
16 Ergene Velimeşe 30 6 19 5 17 50 23 -33
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 08/08/2025 Gaziantep FK vs Galatasaray
 09/08/2025 Samsunspor vs Gençlerbirliği
 09/08/2025 Antalyaspor vs Kasımpaşa
 09/08/2025 Fenerbahçe vs Alanyaspor
 10/08/2025 Çaykur Rizespor vs Göztepe
 10/08/2025 Eyüpspor vs Konyaspor
 10/08/2025 Fatih Karagümrük vs Başakşehir FK
 10/08/2025 Kayserispor vs Beşiktaş
 11/08/2025 Trabzonspor vs Kocaelispor
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 10/08/2025 Bandırmaspor vs Sakaryaspor
 10/08/2025 Bodrum FK vs Pendikspor
 10/08/2025 Boluspor vs Van Spor FK
 10/08/2025 Çorum FK vs Amed SK
 10/08/2025 Erzurumspor FK vs Sivasspor
 10/08/2025 Esenler Erokspor vs Adana Demirspor
 10/08/2025 Hatayspor vs Keçiörengücü
 10/08/2025 Iğdır FK vs Sarıyer
 10/08/2025 İstanbulspor vs Serik Belediyespor
 10/08/2025 Ümraniyespor vs Manisa FK
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 24/08/2025 Altınordu vs Erbaaspor
 24/08/2025 Batman Petrolspor vs İnegölspor
 24/08/2025 Beyoğlu Yeniçarşıspor vs İskenderunspor A.Ş.
 24/08/2025 Elazığspor vs Adana 01 Futbol Kulübü
 24/08/2025 GMG Kastamonuspor vs Sincan Belediye Ankaraspor
 24/08/2025 Karacabey Belediye Spor vs Kepezspor FAŞ
 24/08/2025 Karaman Futbol Kulübü vs Bucaspor 1928
 24/08/2025 MKE Ankaragücü vs 24Erzincanspor
 24/08/2025 Şanlıurfaspor vs Beykoz Anadolu
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 07/09/2025 Beykoz İshaklıspor vs Yeşil Yalova FK
 07/09/2025 Çorluspor 1947 vs Bulvarspor
 07/09/2025 Etimesgut Spor vs Silivrispor
 07/09/2025 Galata vs Edirnespor
 07/09/2025 İnegöl Kafkas GK vs Çankaya SK
 07/09/2025 İnkılap FSK vs K.Çekmece Sinopspor
 07/09/2025 Polatlı 1926 Spor vs Bursa Nilüfer FK
 07/09/2025 1923 M.K.Paşaspor vs Fethiye İdman Yurdu
GAZETEMİZ

Web sitemize nasıl ulaştınız?


HABER ARA
YUKARI