Abū 'r-Raihān Muhammad ibn Ahmad al-Bīrūnī 4 Eylül 973’de Türkistan’ın Hive Şehrinde doğdu. Parlak bir zekaya sahip ve maceracı olduğundan, Ebu Nasr Mansur'un öğrencisi ve arkadaşı oldu. Ebu Nasr Mansur onun İbn Sina ve Samet El- Hakim gibi çağın en büyük bilginlerinden ders almasını ve onlarla dost olmasını sağladı. Eserlerini Farsça ve Arapça yazmasına rağmen; Yunanca, İbranice, Süryanice ve Berberice de dahil olmak üzere birçok dili konuşabildi.

Devrin Sultanı Gazneli Mahmud’a Hindistan kamplarında eşlik ederek Sankritçe ve Prakritçe öğrendi. Burada Hint ilmini ve geleneklerini tanıma fırsatı buldu. Ayrıca Matematik, Astronomi, Fizik, Tıp üzerinde çalışmalar yaptı. Geometri, Trigonometri, Astronomide ve coğrafya’da büyük başarı gösterdi.

Biruni’nin en büyük özelliği kendi yaptığı aletlerle maddelerin özgül ağırlıklarını ölçmesi ve buna ilave olarak yıldızların uzaklığını, yüksekliğini ve açılarını tesbite yarayan usturlabları ve sekstansları geliştirmesidir. 7,5 metre çapındaki usturlabla gökyüzünü incelemiştir. Bunun sonucunda yaklaşık 15 km bir yanılma ile Dünya çekirdeğinin çapını ölçmüştür. (6338,8 km). Bugün en hassas aletlerle yapılan ölçümlerde 6353,4 km olarak biliyoruz.

Bununla yetinmeyen Biruni 995 yılında Dünyanın ekliptik eğilimini 23 dakika 27 saniye olarak bulmuştur. 1950'den sonra modern aletlerle yapılan ölçümlerde 23 Dakika 26 saniye 7 salise olduğunu biliyoruz. Yapılan bu çalışmalar onun dehasını ve bilgisinin derecesini göstermektedir.

Sonrasında yaptığı çalışmalarla Dünya’nın Güneş etrafında döndüğünü Nicolaus Copernicus'tan 500 yıl önce ispatlamıştır. İlim Dünyası da bu ünlü Türk Astronomuna yaptığı çalışmalara kayıtsız kalmamış 20. yüzyılda Ay’daki bir kratere onun adını vermiştir.

Bugün istanbul Zeytinburnun’da adına üniversite kurulmuş olan Biruni 13 Aralık 1048’de vefat  etmiştir.

Ünlü Fıkıh bilgini Ebu’l-Hasan el-Velvaleci ölüm anını anlatıyor:

“Ebu Reyhan el-Biruni’nin ziyaretine gitmiştim. Canı boğazına gelmiş halde, hasta yatağında tık nefes yatıyordu. O halde iken bana dedi ki: Bir gün bana mirasta ninelerin haklarının hesaplanmasıyla ilgili bir denklemden söz etmiştin, nasıldı o? Biraz da ona acıyarak dedim ki: Bu durumdayken de hâlâ bana onları mı soruyorsun? Dedi ki: Bu konuyu bilerek bu dünyadan ayrılmam mı daha hayırlıdır, yoksa bilmeden veda etmek mi? Bunun üzerine meseleyi tekrar kendisine anlattım. Dinledi ve ezberledi. Sonra bana yapacağı şeylerden söz etti. Biraz sonra yanından ayrıldım. Az ilerlemiştim ki yüksek sesle ağlaşma ve bağrışmalar duydum. Döndüm baktım, Ebu Reyhan el-Biruni vefat etmişti.”

ESERLERİ

113 eser yazmıştır. Bunlardan Sadece 1/5 i kalmıştır. Başlıca eserleri;

Hareketsiz yüzyıllardan kalan eserler
Hint Tarihi
Dairedeki Kirişlerin Dairenin Çember Parçasının Kavsi Hesabıyla Çıkarma Kitabı
Yıldızlar İlmine Giriş
Cevherlerin Tanınması
Eczacılık Kitabı

Birûni'nin Ay'ın farklı durumlarını gösteren modellemesi.

Son olarak Biruni’nin bir Tüccarı Gazneli Mahmud’un gazabından nasıl kurtardığını yaşanmış bir olayı aktararak sizlere sunuyorum;

Dönem Gazneliler dönemi ve Tahtta (Hindistana 17 sefer düzenleyerek müslüman olmasını sağlamış ve ilk sultan ünvanını kullanan ilk Türk hükümdarı) Gazneli Mahmut’ tur.

Tüccar sultanın huzuruna davet edilmiş, gezip gördüğü yerleri anlatırken, bir ara o uzak diyarlarda üç ay gece ve üç ay gündüz olur sultanım demişti. Bunun üzerine sultan tüccarın kendisini saf görüp yalan söylediği hissine kapılarak, Biruni'yi huzuruna çağırmış ve o inanırsa bende inanırım, aksi halde tüccara ağır ceza vereceğini söyler. Biruni bir portakal ister ve der ki;

‘Efendim Dünyamız portakal gibi yuvarlak ve iki ucu basıktır. Kendi ekseni etrafında 23Dk. 27 Sn'lik bir eğimle döner. Bu durumlarda kutuplar belli dönemlerde Güneş ışığı almaz. Tüccarın anlatıkları doğrudur. Bugün okullarda öğretmenlerimiz  bize dünyanın biçimini anlatırken portakalı kullanırlar. Bu benzetmeyi ilk yapan Biruni’dir.