Bugün 15 Eylül, Kafkas İslam Ordusu'nun Zaferinin 102. Yıldönümü...

Cihanşümul Kadim Türk Devletinin, Osmanlı İmparatorluğunun yıkılış sürecinde kazandığı üç önemli savaş vardır. İlki Çanakkale Savaşı -ki savunma harbidir. Çanakkale'nin ardından, Tümgeneral Charles Vere Ferrers Townshend komutasındaki İngiliz birliklerinin teslim alınmasıyla 29 Nisan 1916'da kazanılan Kut'ül Amare Zaferi diğeri ise 15 Eylül 1918'de Kafkas İslam Ordusu'nun Bakü Zaferidir.  Bakü Zaferinin önemi Çarlık Rusyası ve Sovyet rejiminin baskısı altında yaşayan Asya Türklüğünün bilinç ve gönül dünyalarında bağımsızlık mefkuresinin sönmez meşalesini yakmasından geliyor. 

Düşünsenize, Kafkas İslam Ordusunun Bakü'den ayrılmasından sonra Sovyet İstihbaratının sıkı takibi altında, ser verip sır vermeyen Milli Azerbaycan Müsavat Halk Fırkası mensupları, Bakü’de yeraltı faaliyetleri ile kalmadılar. Türkistan'ın Aşkabat, İran’ın Tahran ve Tebriz kentlerinde gizli teşkilatlanmayı tamamladıkları gibi, Afganistan Türklüğü ile temasa geçmeyi de başardılar. * İşte 15 Eylül 1918 tarihi, Kafkas İslam Ordusunun, Hazarın incisi Bakü'yü, Ermeni liderlerin etkin olduğu Bakü Sovyeti, Avustralya, Yeni Zelanda ve Kanadalı askerden oluşan Britanya İmparatorluğu Ordusu, Merkezi Hazar Diktatörlüğü (Diktatura Tsentrokaspiya) ve Beyaz Rus Ordusu işgalinden kurtardığı kutlu gün olarak Türklük tarihinde bir dönüm noktasıdır. Azerbaycan Türkleri'nin İstiklal Ateşinin Kıvılcımı, Savunma Teşkilatı Dıfai...

Azerbaycan'ın; 19. yüzyılın sonlarından itibaren Çarlık Rusyası’ndaki Türkler içerisinde başlayan “millî uyanış”ın en etkin bölgelerden olması tesadüf sayılmaz. Petrolün çıkartılması ile birlikte başlayan zenginleşme, bölgeye yabancıların üşüşmesi, Bakü ve Gence merkezli bir yenileşme hareketine ortam hazırlar. 1905 Rus Devrimi sonrasında merkezi yönetimin etkisinin azalması, Ermenilerin milliyetçilik akımına kapılarak ulusal devlet kurma girişimleri, Türk-Ermeni çatışmasına yol açmak gibi olumsuz bir sonucu ortaya çıkarmasına rağmen, aynı zamanda Azerbaycan Türkleri arasında siyasal kültürel ve ekonomik bir gelişimi de hızlandırmıştı. Başlangıçta Azerbaycan liberalleri “Rus Kadet Partisi”, sosyalistler ise “Rus Sosyal Demokrat Partisi” (RSDİP) içerisinde yer alırken sonra durum değişti. Azerbaycan sosyalistleri 1904’te “Hümmet”i oluşturdu. 17 Ekim 1905’de çarın bireysel özgürlükleri güvence altına alması üzerine bir grup Bakülü, liberal meşrutiyetçi “Müslüman Parti”sini kurdu.  Yine bu dönemde, bir parti görünümünde olmasa da, Gence merkezli siyasî bir yapı olan “Difai” (savunma) teşkilatının kuruluşu da önemliydi.

**Azerbaycan Milli Şûrası'nın kurulmasından evvel, Kafkasya’da Çarlık Rusyası'nın kışkırtması ile Ermenilerin, Türkleri katletmesi, Azerbaycan Türklerinde  kendilerini savunma hissini kuvveden fiile geçirmiş, can, mal ve nesil emniyetini sağlamak için 1905 baharında 'Difai' Teşkilatı kuruldu. ***

Kafkas İslam Ordusu: Kardaşa Kömek; Almana, Ermeniye, İngilize Kötek! Bakû’nün İngiliz-Rus-Ermeni işgali altında olması ve Ermeni Taşnakların "Bolşevik" adı altında 20 binden fazla Azerbaycanlıyı katletmesinin ardından kurulan Azerbaycan Halk Cumhuriyeti ile Osmanlı Devleti arasında, 8 Haziran 1918 tarihinde, Çarlık rejiminin yıkılması ile bağımsızlıklarını ilan eden Kafkasya devletlerinin de yer aldığı, Azerbaycan Milli Şûrası ve Batum Antlaşması imzalandı. Antlaşmada "dostluk ve karşılıklı yardım" maddesi gereğince Osmanlı Devleti, gerektiği takdirde Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'ne silahlı yardım yapabilecekti.  Neden bu anlaşmaya gerek duyuldu? "Bir damla petrol bir damla kandan daha kıymetlidir” anlayışı doğrultusunda, bölgenin enerji kaynaklarını kontrol etmek isteyen, Bakü doğalgaz ve petrolünde gözü olan İngiltere'nin kışkırtmasıyla, Kafkasya derin bir kaosa sürüklenir. Kut'ül Amare yenilgisini takip eden yıllarda Bağdat'ta konuşlu İngiliz Sömürge birliklerinin görevi Hazar enerji kaynaklarını ele geçirmektir.  

Rusya’da yaşanan Bolşevik Devrimi, İngilizlerin planlarında değişikliğe yol açtı.Bu kapsamda klasik İngiliz ikiyüzlülüğü devreye sokuldu. Askeri birimler, bölgedeki anti-Bolşevik güçleri, Beyaz Rus ordusunun artıklarını desteklerken, Petrograd’daki İngiliz Büyükelçiliği de Bolşeviklerle diyalog kurmaya çalışıyordu. Lakin avuçlarını yaladılar.  Çünkü diplomatik girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı. Dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan oldular. Evdeki pazarlık çarşıya uymamıştı.  İngiltere ve Fransa, Bolşeviklere karşı harekete geçmeyi ve Rus hâkimiyetindeki toprakları paylaşmayı denediler. Aralık 1917’de İngiltere ile Fransa, Almanya’nın Ukrayna’nın buğdayını ve Azerbaycan’ın petrolünü ele geçirmesini önlemek ve Türkiye’nin, Pan-Türkçü ve Pan-İslamcı bir hareketle Kafkaslardan Orta Asya’ya uzanmasına engel olmayı amaçlayan gizli bir anlaşma yaptılar. Buna göre, Karadeniz’in güneydoğusunda, yani Kafkasya, Ermenistan, Gürcistan ve Kazak Bölgesi’nde İngiltere, Karadeniz’in kuzeyinde yani Güney Rusya’da ise Fransa faaliyette bulunacaktı. **** Bunu yapabilmeleri, Türkleri ve  Türklerin arkasına saklanarak ama Türklere ihanet ederek bölgeye nüfuz etmeye çalışan Almanların Hazar havalisinden söküp atamalarına bağlıydı. 

Ermeni ağırlıklı Bolşevik Bakü  Komiserliği ile irtibata geçen İngilizler onlara motorlu ulaşım aracı verecekler karşılığında ise kendi araçları için benzin yakıtı alacaklardı. Öyle de oldu. Bu, yazılı olmayan sözlü mutabakat üzerine, İngiliz askeri birlikleri Baküyü işgal etti. İngilizlerin desteğiyle Bakü'yü ele geçiren Ermeni Devrimci Federasyonu; Bakü'de 12.000, Şamahı şehrinde 55.000 ve diğer şehirlerde 35.000 Azerbaycan Türkü'nü öldürdü.  Ermenilerin, Türklere yönelik katliamları o derece korkuya debeb oldu ki, Tiflis’te, Molla Nasreddin mecmuasını neşreden, Azerbaycan’ın tanınmış ediplerinden Celil Mehmetkuluzade, Tiflis’ten ayrılmak zorunda kalmıştır. ***** Ermenilerin bu soykırım hareketinin giderek yayılması üzerine  harekete geçen Azerbaycan Millî Şûrası, Batum Antlaşması gereğince Osmanlı Devleti'nden yardım ister. Harbiye Nazırı Enver Paşa'nın emriyle Mart-Ağustos 1918 tarihleri arasında Doğu Ordular Grubu'na bağlı Kafkas İslam Ordusu oluşturulur. Ordu teşkilatının varoluş sebebi; öncelikle, kademeli şekilde bolşevik devriminden sonra iç savaşlara sahne olan Rusya dahilindeki Müslüman halklara, imkânı dairesinde yardım etmek ve onların Kurtuluş mücadelesine destek vermek olarak belirlenmiştir. Kafkas İslam Ordusu komutanı, Bakü Fatihi Nuri Paşa Cihanşümul Kadim Türk Derin Devleti ile irtibatlı liderlerin öncülüğünde, Azerbaycan Cumhuriyeti, 28 Mayıs 1918 günü bağımsızlık ile birlikte Hazarın incisi Bakü'yü başkent ilan eder. Ancak fiili duruma göre Bakü'nün  başkent olması, neredeyse mümkün değildir. Çünkü Bakü ve çevresinin kontrolünü, Ermeni Şaumyan yönetimindeki Bakü Komiserliği tarafından silahlandırılmış Ermeni çeteleri sağlandığından, ülkenin geçici başkenti, Azerbaycan'ın en büyük ikinci şehri, Gence olarak gösterilir. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin ilk başkenti; Gence... 28 Mayıs 1918’de Feth Ali Han başkanlığında Tiflis’te kurulan ilk Azerbaycan Millî bağımsız hükümeti merkez olarak Gence’yi seçince burası Azerbaycan Cumhuriyeti’nin geçici başşehri oldu. 

Gence zaten, Çarlık rejiminde Azerbaycan İstiklal mücadelesinin merkezi durumunda idi.Halkın İstiklal mücadelesine gönül vermişliği, direniş hareketinin güçlü yapılanması, matbuat imkanları  Gence ilini bağımsızlık savaşının karargâhı yapmaya yetti. ****** 28 Mayıs 1918'de Azerbaycan Geçliği, Azerbaycan Misak-ı Millisi'ni yani İstiklal beyannamesini yayınladı. Bu beyanname, Azerbaycan Şura-yı Millisi'nin bağımsızlık bildirgesi olarak kabul edilir ve tarihi öneme sahip mühim bir belgedir. ******* Millî şûra ve hükümet burada yer aldı. Rus istilâsına karşı Âzerî Türkleri’nin kurtuluş savaşı Gence’den yönetildi. Fetali Han Hoyski Fetali Han Hoyski (Hoylu) Türk hükûmeti ile ittifak kurmada, Merkezi Hazar Diktatörlüğünün Bakü'de yenilgiye uğramasında ve diğer ülkelerle diplomatik ilişkiler kurmada önemli bir rol oynar. Hoyski, Paris Barış Konferansı'nda Azerbaycan'ın bağımsızlığını savunur.  Azerbaycan hükümetinin davet ettiği Türk askerî alayının karargâhı da Gence'de kurulur. 1920 Nisan'ında Bakü’de millî hükümetin düşüşü üzerine 1 Mayıs’ta Rus-Bolşevik ordusu Gence’yi işgal eder.  Bolşevik işgaline karşı çıkan Albay Cihangir Kâzımbeyli’nin önderliğinde başlatılan isyanlar sırasında (25-26 Mayıs) şehir tekrar millî kuvvetlerin eline geçtiyse de dışarıdan destek alamayan Gence, 31 Mayıs’ta Bolşevikler’in katliamına mâruz kalır. ********

2015'ten 2019'a kadar Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri ve Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Güvenlik Teşkilatı'nın Başkanlığını yürüten, halen Azerbaycan Repubblicası Savunma Sanayi Bakanı olan  Gence doğumlu Madat Guliyev Gazanfaroğlu'nun büyük atasının, Gence'de Azerbaycan Millî Hükümetinin önemli idarecilerinden olduğu gibi Kafkas İslam Ordusu'nda Subay olarak vazife aldığı biliniyor.  Medet Guliyev Medet Guliyev, Devlet Güvenlik Hizmeti’nin Başkanlığını yaptığı dönemde, Azerbaycan’ın çok tehlikeli bir stratejik noktada, Batı’yla Doğu’nun birleştiği yerde bulunduğuna, Azerbaycan'ın birçok devletin, siyasi kurumların ilgi odağında olduğuna bu nedenlerle, Azerbaycan’a yönelik dışarıdan büyük tehditlerin mevcudiyetine dikkat çekmişti. *********

Ölüm döşeğinde olan bir milletin Almanya, Fransa, İngiltere gibi küresel emperyalist güçlerin ve Sovyet şemsiyesi altındaki Ermeni çetelerine karşı kazanılan bu  zafer,  tarihe altın harflerle yazılsa yeridir.  Zaferin Yıldönümünde Azerbaycan Prezidenti İlham Aliyev Türkiye'de... Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in Doğu Akdeniz'de, savaş tamtamlarının çaldığı günlerde tatil için Bodrum Göltürkbükü'nü tercih etmesi çok anlamlı.  Milli Harekatçılar Birliği, 15 Eylül Bakü Zaferinin 102. Yıldönümünde Şehitleri Andı...

Azerbaycan Milli Harekatçılar Birliği, 15 Eylül Bakü Zaferinin 102. Yıkdönümünde, dün Bakü Anadolu Şehitliği Abidesi'ni ziyaret ederek, çarpışmalarda şehit düşen 1132 Türk askerini unutmadıklarını  cihana duyurdular. 15 Eylül 1918'de Kafkas İslam Ordusu'nun Bakü şehrine girişi ile kazanılan bu muazzam zafer, Arif qızı Mihriban Paşayev Aliyeva'nın, Azerbaycan Prezidenti İlham Aliyev'in herhangi bir nedenle görevini bırakması durumunda anayasa gereği yerine refakat etmesi ile taçlanacaktır. Koynunda cehennemler söndüren Cihanşümul Kadim Türk Derin Devletinin tüm varlığı ile Azerbaycan Türklüğünün yeryüzündeki en büyük destekçisi olduğunu dünya alem biliyor. 

Merhum şehit şair Ahmet Cevat'ın  güzel şiirinde i dediği gibi  Senin güzelliğin gelmez ki saya Koynunda yer vardır ulduza, aya Oldun sen onlara Mihriban daye Felek büsatını kuralı göygöl! Azerbaycan ve Türkiye Cumhuriyeti, bir millet bir devlet olarak ilelebet payidar olacaktır.  Ne Mutlu Türküm Diyene!  .

Kaynakça  * Dr. Sebahattin Şimşir, Türkiye'de Siyasi ve Kültürel Faaliyetleri (1920-1991), Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları No: 48 ** İbrahim Ethem ATNUR, Doç. Dr., "KAFKAS İTTİHAD TERAKKÎ FIRKASI VE PROGRAMI* Sosyal Bilimler Dergisi Sayı: 15 2006,  *** Betül Aslan, 1.Dünya Savaşı Esnasında Azərbaycan Türkleri'nin  Anadolu Türkleri'ne  Kardaş Kömeği (Yardımı) ve Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını, Ankara 2000 **** Prof. Dr. Mehmet Okur, 'Bolşevik İhtilali Sonrası İngiltere’nin Rusya ve Kafkasya Politikası' , VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 2, Kafkasya Özel Sayısı/ Special Issue on Caucasia ISSN: 2149-9535 ***** Hamide Mehmetkuluzade, Azerbaycan’da Yenilikçi Bir Öncü Celil Mehmetkuluzade Hatıralar, Hazırlayan Fatma Özkan, T. C. Kültür Bakanlığı Yay. 1. Bsk. Ankara 2002  ******

Naki Keykurun, 1. Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Emniyeti Genel Müdürü, Azerbaycan İstiklal Mücadelesinden Hatıralar, İlke Yayınları, 1. Bsk. Ankara 1998 ******* Mirza Bala Mehmet ade, Azerbaycan Misak-ı Millisi, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları No: 50, 1. Bsk. Ankara 2002  

https://islamansiklopedisi.org.tr/gence 

https://yenicag.info/medet-guliyev-ordudaki-casuslar-hakkinda-konustu-azerbaycana-yonelik-buyuk-tehditler-var/