Yine Toryum madeninin ülkemizdeki enerji sorununa çözüm olacağını söyleyen ve bu konuda çalışmalar yapan Prof. Dr. Engin Arık, 30 Kasım 2007’de Isparta’da düşen uçakta ekibiyle birlikte hayatını kaybetti. Bu örnekleri maalesef çoğaltmak mümkün. Geriye dönüp bakıldığında tüm bunların, teknoloji casusluğunun bir yan uygulaması olduğu anlaşılmaktadır. 

Bir şirketin veya ülkenin, başka bir şirketin veya ülkenin teknolojik bilgilerini, patentlerini veya ticari sırlarını yasa dışı yollarla elde etmesine teknoloji casusluğu deniliyor. Teknoloji casusluğu veya sanayi casusluğu, bir firmanın veya ülkenin teknolojik bilgilerini, üretim süreçlerini, tasarım bilgilerini veya diğer ticari sırlarını haksız yollarla elde etme faaliyetlerini ifade eder. 

Bu tür casusluk, genellikle rakip firmaların veya ülkelerin, daha avantajlı hale gelmek için kullanabileceği stratejik bilgi edinme çabalarını içerir. Siber saldırılar, İnsan kaynakları ve Fiziksel hırsızlık gibi yöntemler kullanılır. Rakip şirketleri ve ülkelerin Ar-Ge bilgileri, ürün tasarımları, üretim süreçleri ve pazarlama stratejileri hedef alınır. Teknoloji ve sanayi casusluğu, uluslararası ilişkilerde, ticarette ve endüstride önemli bir sorun olarak kabul edilir. 

Türkiye, çip teknolojisinde kendi kendine yeterlilik sağlama hedefi doğrultusunda çeşitli çalışmalar yürütmekte ve bu alanda gelişmiş ülkelerle işbirlikleri geliştirme çabası içerisindedir. Bu kapsamda Yerli Üretim Hedefleri doğrultusunda Türkiye, yerli çip üretim kapasitesini artırmak için stratejiler geliştirmektedir. Özellikle Savunma Sanayi Başkanlığı ve diğer devlet kurumları, bu hedefi destekleyen projeler üzerinde çalışmaktadır. Türkiye, üniversiteler ve araştırma kurumlarıyla işbirliği yaparak, çip tasarımı ve üretimi üzerine Ar-Ge faaliyetlerine önem vermektedir. Bazı üniversitelerde yarı iletken mühendisliği programları geliştirilmiştir.   

Hükümetin yerli ve milli savunma sanayi hedefleri çerçevesinde Türkiye’de yerli yarı iletken şirketlerinin kurulması ve büyümesi için çeşitli teşvikler sağlandığı görülmektedir. Bu şirketler, çip tasarımı ve üretimi konularında faaliyet göstermektedir. Türkiye, uluslararası düzeyde de çeşitli işbirlikleri arayışındadır. Özellikle Tayvan, ABD ve Avrupa ülkeleriyle teknoloji transferi ve ortak projeler geliştirmek için temaslarda bulunmaktadır. Bu temaslarda sürdürülebilir ve partnerlerin çeşitlendirilmesi öne çıkıyor. 

 Neden çip teknolojisi çok önemli ve kimin tek

Teknolojik ürünlerin kritik unsurları arasında yer alan yarı iletken çipler, elektronik cihazların beyni olarak tanımlanıyor. Bütün modern teknolojilerde kullanılan çipler iki ana alan için kullanılıyor. Birinci alan, Mantık Çipleri / Logic Chips elektronik cihazların beyni olarak adlandırılıyor. Bu çipler bir görevi tamamlamak için bilgiyi işleyebiliyor. CPU’lar Central Processing Units/Merkezi İşlem Birimi mantık çipleri içinde 1960’da geliştirilen ilk versiyon olduğundan “orijinal çipler” olarak adlandırılıyor. 

Bunların yanında görsel işlemlerde kullanılan GPU’lar Graphic Processing Chips/Grafik İşlem Çipi ve derin makine öğrenmesi ile yapay zekâ teknolojilerinde kullanılan NPU’lar Neural Processings Chips/Sinirsel İşlem Çipi bulunuyor. Hafıza ÇipleriMemory Chips, bilgiyi depolamada kullanıyor. İki hafıza çipi modeli bulunuyor. Programları çalıştırmaya yarayan DRAM (Dynamic Random Access Memory) diğer adıyla “çalışan hafıza” sadece kullanılan cihaz açıkken bilgiyi depoluyor. Fotoğraf veya diğer verileri saklamaya yarayan NAND Flash ise cihaz kapalıyken bile bilgi depolama imkânı sunuyor.

Çip teknolojisi, dünya genelinde birkaç ülkenin tekelinde yoğunlaşmış durumdadır. Bu ülkeler arasında özellikle Amerika Birleşik Devletleri öne çıkmaktadır. ABD merkezli yüksek teknoloji şirketleri, özellikle Intel, NVIDIA ve Qualcomm gibi firmalar, çip tasarımı ve üretiminde liderdir. Ayrıca, ABD, yarı iletken araştırmalarında da önemli bir rol oynamaktadır. Yine Çin: hızla büyüyen bir pazar olan Çin, kendi çip üretim kapasitesini artırmaya çalışıyor. Ancak hala bazı teknolojilerde ABD’ye bağımlıdır.

Tayvan, özellikle TSMC-Taiwan Semiconductor Manufacturing Company ile dünya çapında en büyük çip üreticilerinden biridir. Tayvan menşeli TSMC 1987 yılında Tayvan’da kurulmuştur. Türkiye’nin adı geçen üretici firma ile Teknoloji transferi kapsamında temasları olmuşsa da şimdiye kadar bu alanda net bir gelişme sağlanamadığı görülmektedir. Tayvan, çip üretiminde kritik bir role sahiptir. Güney Kore: Samsung ve SK Hynix gibi büyük şirketlerle, bellek çipleri7DRAM, NAND üretiminde önemli bir konuma sahiptir. Japonya: Japonya, bazı özel çip türlerinde (örneğin, bellek ve mikroçipler) güçlüdür, ancak genel olarak diğer ülkelere göre daha az öne çıkmaktadır. 

Bu ülkelerin yanı sıra Avrupa Birliği, kendi çip üretim kapasitelerini artırmaya yönelik yatırımlar yapmaktadır, ancak henüz lider konumda değillerdir. Çip teknolojisi, stratejik bir alan olduğu için, bu ülkeler arasında sürekli bir rekabet ve işbirliği söz konusudur.

Çip imalatında kullanılan başlıca malzemeler şunlardı

Silisyum: Çiplerin ana bileşeni olup, yarı iletken özellikleri nedeniyle en yaygın olarak kullanılır. Dopantlar: Silisyumun elektriksel özelliklerini değiştirmek için kullanılan elementlerdir. Örneğin, fosfor ve bor gibi elementler kullanılır. Dielektrik Malzemeler: Elektrik yalıtımı sağlamak için kullanılır. Silikon oksit (SiO2) en yaygın dielektrik malzemedir. Metaller: Çip üzerindeki elektrik iletimi için kullanılır. Bakır ve alüminyum, bağlantılar için en sık kullanılan metaller arasındadır. 

Polimerler: Fotoğrafçılık işlemlerinde (fotolitografi) kullanılan fotoğrafik dirençler ve kaplamalar için gereklidir. İnert Gazlar: İmalat sürecinde oksidasyonu önlemek için kullanılan gazlardır. Argon ve azot, bu amaçla sıkça kullanılır. Kimyasallar: Çip üretim sürecindeki etching (aşındırma) ve temizleme işlemlerinde kullanılan çeşitli kimyasallardır. Bu malzemelerin kalitesi ve saflığı, çiplerin performansı ve güvenilirliği üzerinde büyük etkiye sahiptir. Çip üretimi, karmaşık ve hassas bir süreçtir, bu nedenle her aşamada doğru malzemelerin kullanılması kritik öneme sahiptir.

Çip Sektöründe Pastada Büyük Pay ABD’li Şirketlerin

Çip üretiminin yüzde 75’i Doğu Asya’da gerçekleştiriliyor. Tayvan, Güney Kore, Japonya, Çin ve ABD, çip üretiminde öncü ülkeler konumunda yer alıyor. Gelişmiş çiplerin ise yüzde 90’ı Tayvan’da üretiliyor. Tayvan merkezli TSMC, dünyanın en büyük çip üreticisi durumunda bulunuyor. Şirketin piyasa değeri 400 milyar doları, yıllık geliri de 70 milyar doları buluyor. Dünyanın önde gelen araştırma ve danışmanlık şirketi Gartner’ın verilerine göre, geçen yıl dünya çapında satış gelirlerinde ilk 10’da yer alan çip üreticilerinin altısının ABD merkezli olması dikkati çekiyor. Intel’in 2020’de 70,2 milyar dolarlık satış gelirleriyle ilk sırada yer aldığı kaydediliyor. 

Intel’i, 56,2 milyar dolar ile Samsung Electronics ve 25,3 milyar dolar ile yine Güney Kore merkezli SK Hynix takip ediyor. Intel’in satışları 2020’de 2019’a göre yüzde 3,7, Samsung Electronics’in yüzde 7,7 ve SK Hynix’in ise yüzde 13,3 arttı. Geçen yıl ABD merkezli Micron Technology, Qualcomm ve Broadcom ise sırasıyla 22,09 milyar dolar, 17,9 milyar dolar ve 15,7 milyar dolar gelir sağladı. ABD’li Texas Instruments’ın satış geliri 13,07 milyar dolar ve Tayvan merkezli MediaTek’in geliri 11 milyar dolar olurken, Japonya merkezli KIOXIA 10,2 milyar dolar ve Nvidia 10,09 milyar dolar gelir elde etti.

Türkiye çip teknoloji transferi mi yapıyor yoksa yerli ve milli üretim yapabiliyor mu?

Çip endüstrisinin küresel pazar büyülüğü 600 milyar dolar civarında. TÜBİTAK ve Katar Hamad Bin Halife Üniversitesi  arasında Türkiye’nin yerli ve milli çip üretim tesisinin kurulması için işbirliği anlaşması imzalandı.  Bu kapsamda Türkiye’de ilk defa 65 nanometre çiplerin üretileceği belirtilmişti. 

Türk Savunma sanayi şirketlerinin ihtiyaç duyduğu stratejik çiplerin hem tasarımını hem de üretimini TÜBİTAK’ta yapabiliyoruz. Savunma sanayinin ihtiyacı olan bu fotodedektör çiplerinin kilogram başına ihracat değeri 388 bin dolar. Türkiye de algoritmadan çipe kadar tüm bilgi güvenliği bileşenlerini kendi tasarlayarak üretebilme kabiliyetine sahip sınırlı sayıdaki ülkeler arasında bulunuyor.  Türkiye yerli üretilen akıllı aracı TOGG’da, yerli geliştirilen Anka ve Kızılelma gibi insansız hava araçlarında (İHA) ve jetlerde çipler kullanılıyor. 

Türkiye’de çiplerin millileştirilmesinde öncü kurumlar arasında TÜBİTAK Bilgem, Yarı İletken Teknolojileri Araştırma Laboratuvarı (YİTAL) ve Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü (UEKAE), ASELSAN, çeşitli üniversite araştırma merkezleri, laboratuvarları ile YONGATEK ve Electra IC gibi özel şirketler bulunmaktadır. Bu merkezde yürütülen “Çakıl Milli İşlemci Projesi” ile silah sistemlerinde kullanılan yabancı menşeli mikro işlemcilerin yerini alabilecek milli bir işlemci geliştiriliyor. 

Alanında en iyi 55 mühendis ve 25 teknisyenin, gece- gündüz çalıştığı ve Türk savunma sanayiinin  mikroçip ihtiyacının önemli bir kısmının karşılandığı stratejik üste çiplerin hem tasarımı hem de üretimi yapılıyor.

Hızlı, düşük güç tüketen, lisans ve satış hakları Türkiye’ye ait olacak olan Çakıl’ın prototip üretimi tamamlanırken, Çakıl’ın ilk olarak ASELSAN’ın ürünlerinde kullanılmaya başlanması hedefleniyor. Askeri sektörde, ASELSAN, yerli çiplerin tasarımı ve üretiminde öncü bir aktördür. MKR-IC ve TÜYAR gibi iştirakleri ve Bilkent Üniversitesi gibi kurumlarla iş birlikleri ile ASELSAN, radarlar ve elektronik harp için çipler üretmeye odaklanmaktadır. 

2024’te, ASELSAN, bu çiplerin seri üretimine başlayarak savunma sanayiinin bağımsızlaştırılması yolunda önemli bir adım atmıştır. Ayrıca, ASELSAN yüzde 100 yerli ve milli kaynaklarla, çip seviyesinden son sistem entegrasyonuna kadar üretilen milli AESA (Aktif Elektronik Taramalı Dizi) radar teknolojisini başarıyla üretti. Bu teknoloji, F-16 ÖZGÜR platformuyla ilk uçuşunu gerçekleştirerek, Türkiye’nin bu kritik alandaki büyüyen yeteneklerini göstermiştir.

Ayrıca, çip üretimi konusunda Türkiye ve Malezya arasında geçen yıllarda işbirliği anlaşması imzalanmıştı. Anlaşma kapsamında, Türkiye’deki bazı şirketler, Malezya’daki şirketlerle işbirliği yaparak yerli çip üretimi konusunda çalışmalarını sürdürüyor.Türkiye ile Malezya arasında çip üretimi ve yarı iletken teknolojileri alanında işbirliğini artırmayı amaçlayan anlaşmalar yapılmıştır. Bu anlaşmalar, iki ülkenin teknoloji transferi, ortak projeler ve yatırım fırsatları geliştirmesi için bir temel oluşturmayı hedefliyor. 

Türkiye, yerli çip üretimini artırma çabaları içinde olduğu için Malezya gibi gelişmiş bir teknoloji merkeziyle işbirlikleri kurmak, bu alandaki kapasitesini güçlendirmek açısından önemlidir. Bu tür işbirlikleri, her iki ülkenin de teknoloji geliştirme hedeflerine katkı sağlayabilir. Detaylar ve anlaşmaların kapsamı zamanla değişebileceğinden, güncel bilgilere resmi kaynaklardan ulaşmak önemlidir.

SONUÇ: Türkiye özellikle savunma sanayisinde önemli hamleler gerçekleştiriyor. Bu sahada gerçekleştirilen çalışmaların korunması siber güvenlik kadar fiziki güvenlikte gerektiriyor. Türkiye’nin projelerine erişim sağlamak isteyen dost düşman birçok ülke mevcut. Milli Güvenlik konseptinde, Türkiye’nin savunma sanayisindeki atılımların büyük bir gizlilik içinde yürütülmesi şart.  

Kalburla su taşınmayacağı bilinmesine rağmen Türkiye’nin bazı önemli mesela çip üretimi gibi konularda attığı adımların, mahalle dedikodusu gibi bilmemesi gereken yabancı kurum ve kuruluşların datasına düşmesi maalesef yaşanılan bir durumdur.  

Yerli ve millî çip teknolojisi üretimi, Türk savunma sanayisinin en önemli unsurudur. Bu nedenle tamamen yüzde yüz Türk mühendislerinin ve sermayesinin katkıları ile yapılmalıdır. Yabancı ortaklıklar bu sahada Türkiye’nin güvenlik konseptinde bir gedik açabilir, zaaf oluşturabilir. ABD destekli İsrail’in Hizbullah yöneticilerine gerçekleştirdiği çağrı cihazları ve telsiz patlatmaları göz önünde bulundurulduğunda ne demek istediğim daha net anlaşılabilir.