Bugun...


PROF. DR. ERDAL FIRAT

facebook-paylas
Dünyadan Örneklerle Türkiye'de Ekonomik Krizler ve Siyasete Etkileri
Tarih: 29-09-2021 22:29:00 Güncelleme: 29-09-2021 22:29:00


Genel anlamda kriz kavramı tüm sosyal, ekonomik ve doğal alanlarda ortaya çıkabilir. Bu alanlardaki gelişmelerin, eski veya mevcut şartları değiştirmesi; bu değişimin sıkıntılı, köklü ve bazen de tahripkar olması krizlerin ortak özelliğidir. Kriz dönemlerinde ortaya çıkan esas durum, eskinin yetersiz kalmasıdır. Bu durum, bir krizin aynı zamanda bir yeniliğin de habercisi olduğunu gösterir.

Ekonomik kriz, iktisat biliminin ortaya çıkmasından bu yana iktisat yazınının incelediği konular arasında olmuştur. Dünyanın herhangi bir yerinde yaşanan bir kriz küreselleşmenin de etkisiyle kendisiyle bağlantılı olsun ya da olmasın diğer ekonomileri de etkileyebilmektedir. Özellikle 1990’lı yılların sonlarından itibaren yükselen piyasa ekonomilerinde oluşan krizler, ekonomik ve politik istikrara geçmişte yaşanan krizlerden daha fazla zarar vermektedir.

1990’lı yıllarla birlikte daha kısa aralıklarla yaşanan krizler, piyasaları kırılgan hale getirmiş bu kırılganlık ise krizlere neden olmuştur. Kriz-istikrarsızlık-kriz döngüsü, dünyadaki tüm ülke ekonomilerini etkilemekle birlikte özellikle gelişmekte olan piyasalarda daha etkili olmuş ve istikrarsız ekonomiler oluşturmuştur. Yaşanan bu sürekli krizler, krizin önceden tahmin edilebilmesini, krizin etkin bir şekilde yönetilmesini ve krizden nasıl korunulabileceği gibi konuları gündeme getirmiştir.

Krizlerin önceden tahmin edilip edilemeyeceği ekonomideki bir takım göstergelerin, kriz sinyali olup olamayacağı konuları ekonomistlerin tartıştığı ve cevabını bulmak istediği konular olmuştur. Bu soruların cevabını bulmak amacıyla, krizlerin oluşumunu açıklamaya yönelik farklı modeller geliştirilirken, bu modellerle birlikte krizin öncü göstergeleri olarak kabul edilen bir takım ekonomik göstergeler incelenmiştir. Bu çalışmalar, çeşitli büyüklüklerin krizlerin oluşmasından önce nasıl bir değişim gösterdiğini ve buna göre krizlerin önceden tahmin edilip edilemeyeceğini araştırmıştır.

Ekonomik krizlerin hem nedenlerini hem de sonuçlarını ekonomik sadece değişkenlerle sınırlandırmak olası değildir. Çeşitli nedenlerle ekonomik zorluklar içerisine düşen bir insanın kendisiyle ve çevresiyle olan ilişkilerinin değişmesi gibi, ülkelerin ekonomik krizlere maruz kalması da devletlerin hem iç hem de dış hareketlerini etkilemektedir. Devletlerin değişen hareketlerinin de devletlerin içinde bulunduğu uluslararası sistemi etkilemesi doğaldır. Aktörlerin değişen hareketleri ve dönüşen sistem uluslararası barış ve istikrarın korunmasıyla yakından ilgilidir. Tek bir ülkede yaşanan ekonomik krizin etkileri çoğu durumda sadece ilgili ülkeyle sınırlı kalabilir ve başka devletleri hayati biçimde etkilemeyebilir. Oysa uluslararası sistemin en önemli ülkesinde baş gösteren ekonomik krizin dalga dalga yayılarak bütün aktörleri benzer biçimde etkilemesi, uluslararası sistemde birçok hareketliliğe neden olacaktır. Bu açıdan, küresel ekonomik krizin dünya barışı ve istikrarı için yarattığı tehlikeler ekonomik veya finansal çöküşün çok ötesindedir.

Kriz nedeniyle devletlerin içerde üstlenecekleri yeni roller onların dış politika davranışlarını da etkileyecektir. Ekonomideki kamulaşma eğilimi, kamulaşmanın siyasal sonuçları ve egemenliğin geri dönmesi sonucunda bu etkiler, ekonomilerin ulusal sınırlara çekilme çabası, güvenlik eksenli dış politika planlamasının önem kazanması, ikili veya bölgesel sorunların canlanması ve uluslararası iş birliğine eğilimin azalması şeklinde gözlenecektir. Bunlardaki değişimin yoğunluğu krizin durgunluk veya depresyon biçiminde seyrine göre farklılıklar taşımaktadır. Durgunluk durumunda, ekonomiyi ulusal sınırlara çekme çabası dış ticarette uygulanan teknik engellerin yaygınlaşmasıyla sınırlı kalabilir. Güvenlik merkezli dış politikada ise ekonomi önem kazanmaya başlar. İkili veya bölgesel sorunlar zaman zaman gündeme gelse de, bunların çatışma boyutuna varması beklenmez. Uluslararası işbirliğine eğilimi azalmasının göstergesi ise, halihazırdaki çok taraflı müzakere konularının kriz sonrasına kadar gündemden düşmesi olur.

1990’lardan itibaren istikrarsızlık-kriz-büyüme-istikrarsızlık üçgeninde bir kısır döngü içerisine itilmiş gibi görünen ekonomilerden biri de ülkemiz ekonomisidir. Ekonomimiz, son çeyrek asır boyunca sürekli bir kriz süreci içindedir. Eldeki bu öncü göstergeler, yaşanan bu kriz sürecinin açıklanması için bir model oluşturabilir düşüncesiyle, Cumhuriyet tarihinin en büyük krizleri olan Kasım ve Şubat krizleri öncü göstergeler açısından incelenmiştir ve inceleme sonucunda bu deneyimlerin önemli bir tecrübe oluşturacağı görülmüştür. 1990 tarihinden itibaren, kriz öncü sinyalleri alınmıştır. Seçilen makroekonomik büyüklüklerin kritik değer aralığında olduğu, Kasım ve Şubat krizleri için öncü bir reel ekonomik gösterge olduğu görülmüştür. Son söz olarak yaşanan son krizlerin eldeki verilerle geleceğinin öngörülebileceği sonucuna ulaşılmıştır. Bu göstergelere siyasi faktörlerin eklenmesiyle de kriz kaçınılmaz olmuştur. En azından öncü göstergeler dikkate alınsa tarihin en büyük krizleri olarak nitelendirilen bu krizler önlenemese de daha hafif bir şekilde atlatılabilmesi mümkün olabilecekti.

Sonuç olarak, devletin içerde maruz kaldığı değişimler -kamulaştırma, siyasal huzursuzluklar ve egemenliğin yükselmesi-, dış politikayı güvenliğe ve korumacılığa daha eğilimli kılma ihtimaline sahiptir. Devletin kriz nedeniyle içerdeki hareketlerinin onun dış politikasına olan etkileri, uluslararası sistemi sürtüşme ve çatışmalara daha müsait hale getirebilecektir. Sistemin güvensizlik düzeyi ise krizin yoğunluk düzeyi ve uzunluğuyla - durgunluk veya depresyon- doğru orantılıdır. Diğer yandan, kriz nedeniyle devletin iç ve dış hareketlerindeki değişimlerin kriz dönemiyle sınırlı kalması daha olasıdır. Zira üretim, yatırım, ticaret, teknoloji, bilgi transferi gibi alanlarda küreselleşme süreciyle ülkeler arasında yoğunlaşmış olan karşılıklı bağımlılık, devletlerin krize tepki olarak aldıkları önlemleri ve gösterdikleri içe kapanma eğilimini uzun soluklu kılmayacaktır. Bu nedenle, durgunluk veya depresyon biçiminde son bulacak krizin ardından tepkisel politikalardan vazgeçilmesi, dünyanın tek pazarlaşması yönündeki çabaların hızlanması ve dünyanın ortak tek mekan haline gelmesi olan küreselleşme sürecinin değişen yoğunlukta derinleşmeye devam etmesi kuvvetle muhtemeldir. Ancak bu öngörü, krizin özellikle depresyona dönüşmesi halinde dünyanın maruz kalacağı sancılı günleri yok saymak anlamına gelmemektedir.





FACEBOOK YORUM
Yorum

YAZARIN DİĞER YAZILARI

YAZARLAR
ÇOK OKUNAN HABERLER
  • BUGÜN
  • BU HAFTA
  • BU AY
SON YORUMLANANLAR
HABER ARŞİVİ
HAVA DURUMU
PUAN DURUMU
Takım O G M B A Y P AV
1 Galatasaray 36 30 1 5 91 31 95 +60
2 Fenerbahçe 36 26 4 6 90 39 84 +51
3 Samsunspor 36 19 10 7 55 41 64 +14
4 Beşiktaş 36 17 8 11 59 36 62 +23
5 Başakşehir FK 36 16 14 6 60 56 54 +4
6 Eyüpspor 36 15 13 8 52 47 53 +5
7 Trabzonspor 36 13 11 12 58 45 51 +13
8 Göztepe 36 13 12 11 59 50 50 +9
9 Çaykur Rizespor 36 15 17 4 52 58 49 -6
10 Kasımpaşa 36 11 11 14 62 63 47 -1
11 Konyaspor 36 13 16 7 45 50 46 -5
12 Alanyaspor 36 12 15 9 43 50 45 -7
13 Kayserispor 36 11 13 12 45 57 45 -12
14 Gaziantep FK 36 12 15 9 45 50 45 -5
15 Antalyaspor 36 12 16 8 37 62 44 -25
16 Bodrum FK 36 9 17 10 26 43 37 -17
17 Sivasspor 36 9 19 8 44 60 35 -16
18 Hatayspor 36 6 22 8 47 74 26 -27
19 Adana Demirspor 36 3 28 5 34 92 2 -58
Takım O G M B A Y P AV
1 Kocaelispor 38 21 8 9 68 41 72 +27
2 Gençlerbirliği 38 19 8 11 57 34 68 +23
3 Fatih Karagümrük 38 19 10 9 55 36 66 +19
4 İstanbulspor 38 20 14 4 67 38 64 +29
5 Bandırmaspor 38 17 8 13 52 45 64 +7
6 Erzurumspor FK 38 19 12 7 53 31 64 +22
7 Boluspor 38 17 11 10 66 40 61 +26
8 Iğdır FK 38 16 12 10 57 33 58 +24
9 Amed SK 38 14 9 15 43 35 57 +8
10 Çorum FK 38 14 12 12 49 45 54 +4
11 Ümraniyespor 38 14 13 11 48 42 53 +6
12 Esenler Erokspor 38 13 12 13 53 50 52 +3
13 Sakaryaspor 38 13 13 12 48 54 51 -6
14 Keçiörengücü 38 14 15 9 60 53 51 +7
15 Manisa FK 38 14 18 6 50 52 48 -2
16 Pendikspor 38 13 16 9 45 51 48 -6
17 MKE Ankaragücü 38 14 18 6 49 48 48 +1
18 Şanlıurfaspor 38 11 20 7 45 55 40 -10
19 Adanaspor 38 7 22 9 32 75 30 -43
20 Yeni Malatyaspor 38 0 38 0 14 153 21 -139
Takım O G M B A Y P AV
1 Sarıyer 34 25 2 7 80 22 82 +58
2 Batman Petrolspor 34 26 6 2 64 24 80 +40
3 GMG Kastamonuspor 34 19 3 12 57 29 69 +28
4 Adana 01 Futbol Kulübü 34 19 7 8 62 30 65 +32
5 Altınordu 34 16 7 11 57 35 59 +22
6 Beykoz Anadolu 34 15 11 8 47 46 53 +1
7 İskenderunspor A.Ş. 34 13 10 11 49 38 50 +11
8 1461 Trabzon FK 34 13 13 8 44 37 47 +7
9 Fethiyespor 34 11 13 10 32 40 43 -8
10 24Erzincanspor 34 10 13 11 45 52 41 -7
11 Kırklarelispor 34 10 14 10 42 44 40 -2
12 Sincan Belediye Ankaraspor 34 10 15 9 44 40 39 +4
13 İnegölspor 34 10 13 11 42 51 38 -9
14 Kepezspor FAŞ 34 9 16 9 37 46 36 -9
15 Isparta 32 Spor 34 7 15 12 33 51 33 -18
16 Karaköprü Belediyespor 34 7 19 8 39 52 29 -13
17 Altay 34 10 20 4 33 64 25 -31
18 Hes İlaç Afyonspor 34 0 33 1 6 112 5 -106
Takım O G M B A Y P AV
1 Bursaspor 30 21 2 7 64 17 70 +47
2 Karşıyaka 30 18 6 6 56 28 60 +28
3 Muş Spor Kulübü 30 16 4 10 48 24 58 +24
4 Belediye Kütahyaspor 30 17 6 7 57 37 58 +20
5 Düzcespor 30 16 6 8 40 27 56 +13
6 Silifke Belediye Spor 30 14 9 7 51 36 49 +15
7 Anadolu Üniversitesi 30 13 9 8 39 32 47 +7
8 Artvin Hopaspor 30 10 11 9 26 30 39 -4
9 Tokat Bld Plevnespor 30 7 13 10 27 32 31 -5
10 Kahramanmaraşspor 30 8 16 6 28 39 30 -11
11 Bulvarspor 30 7 14 9 35 58 30 -23
12 Kırşehir Futbol SK 30 7 15 8 26 48 29 -22
13 Bornova 1877 30 6 14 10 36 53 28 -17
14 23 Elazığ Futbol Kulübü 30 5 14 11 18 31 26 -13
15 Kuşadasıspor 30 7 20 3 25 51 24 -26
16 Ergene Velimeşe 30 6 19 5 17 50 23 -33
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 01/06/2025 Samsunspor 2 - 1 Kayserispor
 01/06/2025 Bodrum FK 0 - 4 Beşiktaş
 31/05/2025 Adana Demirspor 2 - 2 Gaziantep FK
 31/05/2025 Alanyaspor 2 - 0 Sivasspor
 31/05/2025 Fenerbahçe 2 - 1 Konyaspor
 31/05/2025 Çaykur Rizespor 5 - 2 Hatayspor
 30/05/2025 Galatasaray 2 - 0 Başakşehir FK
 30/05/2025 Antalyaspor 0 - 2 Trabzonspor
 30/05/2025 Kasımpaşa 1 - 2 Göztepe
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 11/05/2025 Kocaelispor 4 - 1 Keçiörengücü
 10/05/2025 Ümraniyespor 0 - 1 Manisa FK
 10/05/2025 İstanbulspor 3 - 0 Çorum FK
 10/05/2025 Şanlıurfaspor 0 - 1 Erzurumspor FK
 10/05/2025 Fatih Karagümrük 2 - 1 Iğdır FK
 10/05/2025 Yeni Malatyaspor 0 - 5 Gençlerbirliği
 10/05/2025 Sakaryaspor 2 - 0 Esenler Erokspor
 10/05/2025 Adanaspor 0 - 7 Boluspor
 10/05/2025 MKE Ankaragücü 2 - 0 Amed SK
 10/05/2025 Bandırmaspor 2 - 1 Pendikspor
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 03/05/2025 Batman Petrolspor 2 - 0 24Erzincanspor
 03/05/2025 İskenderunspor A.Ş. 0 - 1 Sarıyer
 03/05/2025 Karaköprü Belediyespor 5 - 1 Isparta 32 Spor
 03/05/2025 Beykoz Anadolu 1 - 2 GMG Kastamonuspor
 03/05/2025 Adana 01 Futbol Kulübü 4 - 2 İnegölspor
 03/05/2025 Fethiyespor 0 - 4 Sincan Belediye Ankaraspor
 03/05/2025 Altınordu 3 - 0 Afyonspor Kulübü
 03/05/2025 Altay 3 - 0 Kırklarelispor
 02/05/2025 1461 Trabzon FK 0 - 0 Kepezspor FAŞ
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 26/04/2025 Artvin Hopaspor 7 - 2 Bulvarspor
 26/04/2025 Muş Spor Kulübü 3 - 0 Anadolu Üniversitesi
 26/04/2025 23 Elazığ Futbol Kulübü 1 - 1 Kuşadasıspor
 26/04/2025 Bornova 1877 1 - 0 Kırşehir Futbol SK
 26/04/2025 Karşıyaka 2 - 0 Bursaspor
 26/04/2025 Tokat Bld Plevnespor 3 - 1 Silifke Belediye Spor
 26/04/2025 Düzcespor 2 - 2 Belediye Kütahyaspor
 26/04/2025 Ergene Velimeşe 2 - 1 Kahramanmaraşspor
GAZETEMİZ

Web sitemize nasıl ulaştınız?


HABER ARA
YUKARI